De historie aan het Singel onthuld

Micha Mos, dagelijks bestuurder van Stadsdeel Centrum van Amsterdam, onthulde dit weekend met een buurtbewoner een informatiebord over de historische vondst bij de Haarlemmersluis. Met de plaatsing van het informatiebord, aan de even kant evenwijdig met de Brouwersgracht, is de herinrichting van dit deel van het Singel officieel afgerond. Helaas is het een buitengewoon bescheiden bord, dat meer oogt als een onaffe afvalbak dan een monumentaal object. Maar goed, afgezien daarvan geeft het informatie over een bijzonder historisch kadedeel tussen Singel 43 en de Nieuwe Haarlemmersluis. Tijdens de walmuurvernieuwing langs het Singel, op het kadedeel dat vanaf de Haarlemmersluis langs de Stromarkt loopt, werd tijdens de werkzaamheden een archeologische vondst aangetroffen. De kademuur volgt hier het tracé van de stadsmuur uit 1482. Bij de vernieuwing van de walmuur zijn blokken natuursteen uit de zeventiende eeuw zichtbaar in het nieuwe metselwerk teruggeplaatst. Zo wordt de bouwgeschiedenis van de kade zichtbaar en levend gehouden. De plaquette geeft informatie over de kademuur aan de overkant van de gracht.

Historische kade langs het Singel

In januari en februari 2017 werd de vernieuwing van de oostelijke kademuur van het Singel archeologisch begeleid. In 1482 werd hier langs het Singel een stenen stadsmuur gebouwd. Deze werd in 1602 gesloopt maar volgens historische gegevens bleef het onderste deel ervan in gebruik als kade. Het archeologische onderzoek concentreerde zich op het kadedeel dat vanaf de Haarlemmersluis langs de Stromarkt loopt. Volgens historische kaartprojecties was hier de kans het grootst op de aanwezigheid van de oude stadsmuur, aangezien deze verder langs het Singel naar het oosten afboog en achter het huidige kadetracé kwam te liggen. De onderzoekslocatie ligt ter hoogte van het voormalige Kattengat, een waterloop die oorspronkelijk een verbinding vormde tussen de Nieuwezijds Achterburgwal (nu Spuistraat) en het Singel en in de vijftiende eeuw voor de aanleg van de stadsmuur was gedempt.

Muurdeel met roosterfundering

Er werden drie verschillende muurresten en funderingen aangetroffen die nieuw licht wierpen op de bouwfasen van de kade. Het eerste noordelijke muurdeel (negenenhalve meter lang) had een fundering die mogelijk nog verband hield met de oude stadsmuur of zestiende-eeuwse varianten daarvan. De fundering bestond uit een eikenhouten rooster met vakken van ca. zestig bij zeventig centimeter die waren vol geheid met boomstammen van berk, populier en wilg. Het roosterhout kon dendrochronologisch worden gedateerd tussen 1550 en 1562. Deze datering sluit aan op die van een ontwerptekening uit 1569 voor de versterking van de stadsmuur op deze locatie. Waarschijnlijk was de ondergrond van de gedempte waterweg van het Kattengat te zwak gebleken voor de zware stadsmuur waardoor vernieuwing noodzakelijk was geworden. Hierbij werd in ieder geval de oorspronkelijke houten fundering vervangen. Waarschijnlijk is toen ook het metselwerk vernieuwd. De muur was samengesteld uit dezelfde stenen die zijn gebruikt bij de verbouwing van Sint Anthoniespoort in 1561, zoals bij recent onderzoek van de Waag is vastgesteld. In de negentiende eeuw is hier een klamplaag met moderne stenen voorgezet. De zestiende-eeuwse muur was aan de binnenzijde verstevigd met twee steunberen.

Hardsteen uit Namen

Aan de buitenzijde van de kade zijn op een bepaald moment net onder de waterlijn twee lagen natuurstenen blokken ingehakt. Het ging om blokken Namens hardsteen die afwisselend kop en strek in het metselwerk waren ingeboet. Dit natuursteen werd vanaf de zeventiende eeuw als bouwmateriaal in Amsterdam ingevoerd en intensief gebruikt. Waarschijnlijk hangt deze verbouwingsfase samen met de waterstaatkundige werken die burgemeester Hudde rond 1680 in Amsterdam liet uitvoeren. Hij hield zich bezig met het verbeteren van de waterhuishouding in de stad en liet onder meer in 1681 de toenmalige Haarlemmersluis uit 1602 vernieuwen. Het metselwerk van dit deel van de Singelkade had blijkbaar extra bescherming nodig vanwege de vele schepen, die rond de sluis aanmeerden en die vanuit de Brouwersgracht direct tegenover de kade het Singel opvoeren en tegen de kademuur botsten. Toen in de negentiende eeuw de kade langs het Singel werd vernieuwd en er een nieuwe baksteenlaag boven de waterlijn werd opgemetseld, bleven de zeventiende-eeuwse natuurstenen blokken als onderwaterbuffers op hun plek. Ook vandaag de dag nog wordt het muurwerk bij de sluis tegen manoeuvrerende boten beschermd: nu door eikenhouten schotten voor de kademuur te hangen. Bij de vernieuwing van de kademuur in 2017 zijn de originele natuurstenen blokken op een meer zichtbare plaats bij hun oorspronkelijke vondstlocatie in de nieuwe wand teruggeplaatst.

Recentere muurdelen

Het muurdeel dat aansloot op het eerste kadedeel was zeventien meter lang en gefundeerd op een houten vloer van brede grenenhouten planken die op onderheide kespen rustten. Dendromonsters uit de kespen onder de vloer wijzen erop dat het tweede kadedeel na 1678 is aangelegd en hoogstwaarschijnlijk ook verband houdt met kade en sluisvernieuwingen van 1681. Vanaf de meest zuidelijke steunbeer van dit tweede muurfragment begon het derde muurdeel. Deze kade bestond uit een standaard uitgevoerde 19de-eeuwse kademuur met een eigen bijbehorende fundering die zich voortzette langs de rest van het Singelrak.

Sommige afbeeldingen komen van de gemeente Amsterdam, de foto’s van de onthulling heb ik zelf gemaakt. Zie voor meer informatie: www.amsterdam.nl/erfgoed/kademuursingel