The White Blouse: witte batist in de hoofdrol

Marie-Jeanne van Hövell tot Westerflier (1953) exposeert foto’s uit haar The White Blouse-serie tot en met 5 januari 2020 in het Singer Museum. Er is ook een fraai boek, uitgegeven door Waanders & De Kunst. Van Hövell tot Westerflier is vooral bekend om haar verstilde portretten, intieme interieurfoto’s en Amsterdamse wintergezichten. Ze maakt gebruik van een analoge Hasselblad camera en haar foto’s worden beschenen door louter natuurlijk licht; dus nooit kunstlicht. Het resultaat is een oeuvre van sfeervolle foto’s die gevoelens oproepen als zacht en intiem, integer en ambachtelijk, kwetsbaar en teder.

Witte batist

Sinds 2011 werkte Van Hövell tot Westerflier aan zwart-witfoto’s waarin een witte blouse van omstreeks 1912 centraal staat. Die blouse is een erfstuk dat ze al jaren bewaarde in een linnenlade in haar huis. Het is een blouse van witte batist, versierd met machinaal vervaardigde randen van doorgestopt filet met een kanten decoratie van een gestileerd blad met arabesken in een ovaal. Ook de geschulpte kraag is van doorgestopte filetranden, gemaakt door deze langs de ovalen in schulpen te knippen en met een filetrandje af te zetten. Op een vergelijkbare wijze zijn de mouwen van een filetrand voorzien. Marie-Jeanne van Hövell tot Westerflier vermoedt dat de blouse ooit is gedragen door een oudtante van moederskant: Mijntje Zinnicq Bergmann. Maar dat weet ze niet zeker. Ze zegt: “Ik kan het niemand meer vragen”.

Bekend en onbekend

Aimée barones van Hövell tot Wezeveld, gefotografeerd in 2018

Mathilde barones van Hövell tot Westerflier en Wezeveld, gefotografeerd in 2015

De blouse inspireerde haar om een aantal vrouwen en meisjes in de blouse te laten poseren. Dit project liep enigszins uit de hand. Uiteindelijk nodigde ze meer dan 75 meisjes en vrouwen, kinderen, mannen en jongens uit om voor haar in – of met – de witte blouse te poseren. De meeste mensen waren bekende Nederlanders; van prinses Irene tot Jenny Arean, van Jort Kelder tot Thierry Baudet, van Toer van Schayk tot Alexandra Radius, van Daan Schuurmans tot Hans Croiset en ook opmerkelijk veel balletdansers. Maar ook onbekende mensen en mensen uit haar eigen familie kwamen voor haar camera, zoals haar nu 102-jarige oudtante Aimée barones van Hövell van Wezeveld en Westerflier, die ooit werkte als kinderpsychologe. Kunsthistoricus Titus M. Eliëns beschreef deze foto als ‘de meeste treffende uit de serie: “Niet alleen omdat haar leeftijd en die van het kanten bloesje min of meer samenvallen, maar ook omdat het kledingstuk haar naadloos lijkt te passen. Inherent aan haar hoge leeftijd valt de berustende houding van de geportretteerde op die wordt versterkt door de fraai getekende rechterhand waarmee zij haar hoofd ondersteunt (…..) Er is geen andere foto in deze reeks waarin de fragiliteit van zowel het bloesje als van de geportretteerde zo scherp is vastgelegd”. Een andere (familie)foto is van Mathilde barones van Hövell tot Westerflier en Wezeveld, een dochter van een neef van de fotografe. Mathilde was elf jaar toen ze in 2015 werd gefotografeerd.

Philip Glass

Marie-Jeanne van Hövell Westerflier volgde bij de witte-blouse-sessies telkens dezelfde methode. Ze nodigde degene die ze kwam portretteren aan het einde van de middag uit in haar woning aan een grachtje in Amsterdam. Ze vroeg hem of haar om plaats te nemen op een antieke stoel bij het raam, waar de late middagzon nog net gefilterd naar binnen scheen. Ze keek hoe haar gast op de witte blouse reageerde. Wilde hij of zij de blouse aantrekken of hield de geportretteerde de blouse theatraal of nonchalant in de hand nemen of ging de blouse gedrapeerd over één schouder? Dan zette ze de harpvertolking van de compositie The Hours van Philip Glass op; als sfeerverhogend geluidsdecor. Vervolgens probeerde ze dat ene moment vast te leggen waarin de geportretteerde het meest zichzelf was. Ze maakte altijd slechts twaalf foto’s; dat is het aantal foto’s op een filmrolletje van een analoge Hasselblad. Al met al nam elke sessie circa een uur in beslag.

Symphony in White

Het schilderij Symphony in White – The Girl in the Muslin Dress, James McNeill Whistler (circa 1870), collectie Singer Museum Laren

Vijfentwintig van deze foto’s zijn, afgedrukt op groot formaat, tot en met 5 januari 2020 te zien tijdens de tentoonstelling The White Blouse in het Singer Museum in Laren, Noord-Holland. Blikvanger op de expositie is het schilderij Symphony in white – The Girl in the Muslin Dress van James Abbott McNeill Whistler (1834-1903), dat in 2015 werd ‘ontdekt’ in het depot van het Singer Museum. Met ‘ontdekt’ wordt bedoeld dat er lang werd getwijfeld of dit een echte Whistler was. Dat bleek vier jaar geleden wel het geval te zijn. Alle witte-blouse-portretten staan in het lijvige boek The White Blouse, uitgegeven door Waanders & De Kunst. Zowel de expositie als het boek hebben de ondertitel Fotografe met een Schildersziel. Inderdaad weet deze fotografe door te dringen in de ziel van de mensen op de foto’s. “Ik ben altijd op zoek naar het wezen van mensen,” zegt ze. “Er is al veel te veel aanstellerij en schreeuwerij.”

Laatbloeier

Zelfportret van Marie-Jeanne van Hövell tot Westerflier

Marie-Jeanne van Hövell tot Westerflier is een laatbloeier. Ze groeide op in de Brabantse stadjes Erp en Helvoirt, waar haar vader burgemeester was. Ze had op jeugdige leeftijd al belangstelling voor fotografie, maar ze werd doktersassistente en maatschappelijk werkster. Fotografie bleef altijd een passie. In 1997 werden haar foto’s voor het eerst geëxposeerd, aan het begin van deze eeuw volgde ze masterclasses bij de portretfotograaf Koos Breukel en de landschapfotograaf Martin Kers. In 2006 was haar eerste tentoonstelling in Museum van Loon in Amsterdam. Er kwamen meer exposities en publicaties, zoals Amsterdamse Wintergezichten, Verborgen Schoonheid in de huizen Van Brienen, Van Loon en Willet-Holthuysen en ze maakte alle foto’s voor een boek dat in 2016 uitkwam ter ere van de tachtigste verjaardag van choreograaf en kunstenaar Toer van Schayk. Verder fotografeert voor de stichting Make a Memory overleden kinderen in ziekenhuizen of bij mensen thuis.

Sereen, intiem en soms sexy

Prinses Irene, gefotografeerd in 2018

Cabaretière, actrice en zangeres Jenny Arean, gefotografeerd in 2015

Alle foto’s in het museum en het fraaie, door Gert Jan Slagter vormgegeven boek hebben dezelfde sfeer: sereen en intiem. De meeste vrouwen kozen ervoor om de blouse gewoon aan te trekken. Het kledingstuk oogt ronduit koninklijk op het portret van prinses Irene. Maar eigenlijk geldt hetzelfde voor de foto’s van Jenny Arean en Alexandra Radius. Fotografe Micky Hoogendijk slaat haar ogen bedeesd neer, publiciste Elsbeth Etty kijkt enigszins betrapt naar de camera. “Elsbeth Etty wilde graag lachend op de foto,” licht de fotografe toe. “Maar er was één moment waarop ze ontspannen haar blik op de camera richtte. Die foto is het geworden”. Bijzonder fraai en sexy is de foto van ballerina Anna Tsygankova, die alleen haar linkerarm in de blouse heeft gestoken en met volledig ontblote rug over haar schouder naar de fotografe kijkt.

Theatraal

Danser, choreograaf, ontwerper, schilder en beeldhouwer Toer van Schayk, gefotografeerd in 2018

Acteur, regisseur en schrijver Hans Croiset, gefotografeerd in 2018

En dan de mannen. Van hen heeft niemand de blouse daadwerkelijk helemaal aangetrokken. Toer van Schayk kwam nog het meest in de buurt, maar hij trok de blouse slechts half aan. Hans Croiset had voor de fotosessie zelf een mooi wit overhemd aangetrokken en hield de witte blouse theatraal over zijn linkerschouder gedrapeerd. Jort Kelder wilde per se zijn eigen look aanhouden – met bretels – en hij wilde poseren met zijn rug naar de camera, terwijl hij de blouse in zijn rechterhand bijkans triomfantelijk vasthield. Thierry Baudet, die met ontbloot bovenlijf op de foto ging, verfrommelde de blouse alsof het een vaatdoekje was. Op zijn foto kwam het zonlicht bijzonder fraai door de horizontale raambekleding. De donkere, uit Amerika afkomstige stemacteur en beeldhouwer Anthony Murrell poseerde ook met ontbloot bovenlijf, terwijl hij de blouse over zijn rechterschouder heeft gedrapeerd. Op deze foto komt de fragiele kanten kraag zeer fraai in beeld en hier valt het licht heel erg mooi op de blouse.

Onder de douche

Omslag The White Blouse: balletdanseres Quan Liu, gefotografeerd in 2016

Hoe heeft Marie-Jeanne van Hövell tot Westerflier de antieke blouse eigenlijk gereinigd na de zoveelste fotosessie? Ze moet om deze vraag een beetje lachen. “Een nacht buiten hangen deed wonderen,” zegt ze. “Of ik hing de blouse in de doucheruimte, terwijl ik zelf onder de douche stond. Op die manier werd de blouse perfect gestoomd.” Nu het boek is uitgegeven en de foto’s in het museum hangen, ligt de batisten hoofdrolspeler van dit project weer in de linnenlade. Heeft de fotografe de blouse ooit zelf gedragen? “Ha ha ha, dat heeft nog niemand aan me gevraagd,” zegt ze. “Maar nee, ik heb hem zelf nooit gedragen. Waarom niet? Dat is nooit bij me opgekomen.” Ze voegt er schielijk aan toe: “Maar nu heb ik eigenlijk wel zin om het een keer te gaan doen.”

De expositie The White Blouse – Fotografe met een Schildersezel is tot en met 5 januari 2020 in het Singer Museum in Laren, Noord-Holland (Oude Drift 1). Open dinsdag t/m zondag van 11 tot 17 uur. Inlichtingen: www.singelaren.nl. Het gelijknamige boek – 24 x 29 cm, 176 pagina’s, 95 illustraties, gebonden met Nederlandse en Engelse tekst – is uitgegeven door Waanders & De Kunst in Zwolle en kost slechts € 29,95. Zie: www.waandersdekunst.nl. Zie voor algemene inlichtingen over de fotografe: www.marie-jeannefotografie.nl