Jubilerende Marie-Jeanne schildert met haar lens
Schilderen met een lens: zo heet een mooie tentoonstelling die tot en met 24 september 2023 te zien is in Museum JAN in Amstelveen. De expositie geeft een goed overzicht van het oeuvre van de fotografe Marie-Jeanne van Hövell tot Westerflier (1953) die met deze tentoonstelling en een boek haar zilveren jubileum als fotografe en haar zeventigste verjaardag viert. Van Hövell tot Westerflier is de meester van de verstilde fotografie. Ze fotografeert met een analoge Hasselblad en het is bij haar uit den boze om te fotoshoppen. In een interview naar aanleiding van de expositie en het boek zei ze in het kunstmagazine Villa d’Arte: “Ik werk alleen met natuurlijk licht. Mijn modellen komen vaak rond vijf uur, als het gouden licht doorbreekt”.
Eigenlijk is elke foto van Marie-Jeanne van Hövell tot Westerflier een stilleven; ook als er menselijke figuren op staan afgebeeld. Haar werk doet enigszins denken aan portretten van Johannes Vermeer – met name diens portretten van mensen voor een open raam, waar het buitenlicht door naar binnen schijnt – en haar stillevens lijken op die van de zeventiende-eeuwse schilderes Clara Peeters. Bovendien doen haar stadsgezichten denken aan foto’s van George Hendrik Breitner en Jacob Olie. Er zijn instaprondleidingen op zaterdag 29 juli en zaterdag 9 september om 15.00 uur en zaterdag 23 september door de fotografe zelf om 11 uur rondleidingen in Museum JAN, waar haar foto’s in de grote, lichte zalen buitengewoon goed tot hun recht komen. De expositie is stijlvol vormgegeven door Berry Slok. Voor de rondleidingen dienen belangstellenden zich aan te melden op www.museumjan.nl.
De witte blouse
Aimée barones van Hövell Wezeveld en Westerflier met de witte blouse (2018)
Hans Croiset met de witte blouse (2018)
De tentoonstelling is verdeeld in categorieën, zoals ‘de stille stad’, stillevens met bloemen en vruchten op weelderig gedekte tafels, haar reeks ‘At the window’, portretten van bekende mensen en de serie ‘De witte blouse’. Foto’s uit de laatste categorie, waarbij bekende en minder bekende mensen een witte blouse uit omstreeks 1912 dragen of vasthouden, waren in 2019 te zien in het Singer Museum in Laren en ook in het boek The White Blouse. De blouse, gemaakt van witte batist en versierd met decoratieve randen, is een erfstuk van de fotografe. In Museum JAN hangen mooie ‘witte blouse’-foto’s van onder anderen Hans Croiset, Jort Kelder en Van Hövell tot Westerfliers hoogbejaarde oudtante Aimée barones van Hövell van Wezeveld en Westerflier.
Kunsthistoricus Titus M. Eliëns beschreef de foto van haar oudtante als ‘de meeste treffende uit de serie’: “Niet alleen omdat haar leeftijd en die van het kanten bloesje min of meer samenvallen, maar ook omdat het kledingstuk haar naadloos lijkt te passen. […..] Er is geen andere foto in deze reeks waarin de fragiliteit van zowel het bloesje als van de geportretteerde zo scherp is vastgelegd”. Bijzonder is dat de witte blouse nu in Museum JAN in een vitrine wordt tentoongesteld.
De witte blouse, tentoongesteld in Museum Jan (eigen foto)
Jort Kelder met de witte blouse (2018)
De witte blouse, tentoongesteld in Museum Jan (eigen foto)
Het was stil in Amsterdam (en wit)
Oudezijds Voorburgwal (2020)
Eenzaam hondje op de Oudezijds Voorburgwal (2020)
In het corona-jaar 2020 registreerde Marie-Jeanne van Hövell tot Westerflier hoe stil het was in Amsterdam. De serie ‘De stille stad’ laat in sobere zwart-wit beelden zien dat er in de anders – en nu ook weer – zo drukke binnenstad van Amsterdam geen hond op straat liep. Nou ja, behalve een eenzaam hondje op de Oudezijds Voorburgwal.
Een andere serie is haar ode aan winter in Amsterdam, bedolven onder een dik pak sneeuw. Ze hoefde voor deze twee series niet ver te reizen, want de fotografe woont zelf aan een Amsterdamse gracht.
De Brouwersgracht in de winter (2005)
Het licht van Vermeer en de stillevens van Peeters
Turen uit het raam in Huis Barnaart, Haarlem (2022)
Het Teylers Museum, Haarlem (2021)
Kenmerkend voor haar werk zijn verder kleurenfoto’s van mensen die staan of zitten te mijmeren voor een open raam. Een open raam waar alleen daglicht doorheen schijnt. Deze foto’s hebben inderdaad een zweem van Johannes Vermeer, zonder gebruik van penselen, verf of retoucheertechnieken. Dan zijn er nog de kleurenfoto’s van feeërieke stillevens met fruit, bloemen en objecten uit haar eigen huishouden. En er gestileerde zwart-wit portretten van beroemdheden, zoals Jeroen Krabbé en Remco Campert.
Eetkamer in Landgoed Fraeylemaborg in Slochteren (2018)
Stilleven met kersen (2019)
Portret van Jeroen Krabbé (2014)
Stilleven met bloemen (2022)
Nieuw boek
Tijdens de opening van de expositie werd een nieuw boek gepresenteerd, getiteld Marie-Jeanne van Hövell tot Westerflier – Schilderen met een lens. Een mooi boek vol foto’s in alle genres. Marieke Uildriks, directeur van Museum JAN, schreef een lovend voorwoord. Een fragment daaruit: “Wat haar onderwerp ook is, steeds is zij op zoek naar stilte en roept zij een sfeer op die de kijker historische sensaties bezorgt […..] Haar drijfveren zijn niet zozeer nostalgisch van aard, als wel een een diep doorvoelde innerlijke behoefte aan stilte en rust”. De kunsthistoricus Titus M. Eliëns, die ook bijdroeg aan het boek The White Blouse, schreef in dit boek vol bewondering over “verstilling, stilte en ingetogenheid” als de rode draad in haar werk: “Als kampioene van de fotografische verstilling en het natuurlijke licht heeft Marie-Jeanne van Hövell tot Westerflier een oeuvre opgebouwd dat een geheel eigen positie inneemt binnen de contemporaine Nederlandse fotografie. Haar werk is onmiskenbaar van deze tijd, maar roept tegelijkertijd een sfeer op die de kijker historische sensaties bezorgt zonder dat haar werk historiserend wordt”.
Remco Campert: “straat en gracht waren toegedekt/ met besneeuwde stilte”
Gedicht van Remco Campert, getiteld ‘In de winter’ (2008)
Brief van Remco Campert aan de fotografe (28-5-2008)
Portret van Remco Campert (2014)
In de expositie hangt naast het portret van de schrijver en dichter Remco Campert een door hem eigenhandig getypt gedicht dat hij in 2008 op verzoek van de fotografe maakte op basis van haar wintergezichten van Amsterdam. Het gedicht heet In de winter en ik citeer het hier helemaal: ‘Sterren vroren in het raam/ ik blies een wak in het glas/ buiten bewoog het licht zich niet/ schepen voeren niet uit/ straat en gracht waren toegedekt/ met besneeuwde stilte/ alleen ijzel ritselde zacht/ in de wachtende bomen/ van de in zichzelf gekeerde stad”. Campert verwoordde hiermee bijzonder fraai de verstilde foto’s van een door witte sneeuw bedekt en bevroren Amsterdam. Naast het gedicht hangt in de tentoonstelling een briefje, dat de dichter op 28 mei 2008 aan de fotografe schreef: “Geachte mevrouw, na lezing van uw brief ontstond bijgaand gedicht. Ik hoop dat het bruikbaar is. Met vriendelijke groet, Remco Campert Ps. voor een eventuele toekomstige vergoeding 497718960”.
Zelfportret van Marie Jeanne van Hövell tot Westerflier
De omslag van het boek
De expositie Marie-Jeanne van Hövell tot Westerflier: Schilderen met een lens is in Museum JAN in Amstelveen nog tot en met zondag 24 september 2023. Museum JAN – voorheen Museum Jan van der Togt – (Dorpsstraat 50 in Amstelveen) is open dinsdag tot en met zondag van 11.00 tot 17.00 uur. Toegang volwassenen € 11,50, kinderen van 14 tot 18 jaar € 6,00, kinderen tot twaalf jaar gratis, ook gratis toegang voor mensen met een Museumkaart, een Rembrandtkaart of een Amstelveenpas. Een combiticket met het Cobra Museum in Amstelveen is € 17,50. Er zijn rondleidingen op zaterdag 29 juli en zaterdag 9 september om 15.00 uur en zaterdag 23 september om 11 uur door de fotografe zelf. Haar nieuwe boek, vormgegeven door Gert Jan Slagter met zeventig foto’s en een essay van Titus M. Eliëns. Dit boek kost € 24,95 (Waanders Uitgeverij, ISBN 9789462624825). Zie voor meer informatie: www.museumjan.nl, www.waanders.nl of www.marie-jeannefotografie
