Jan Kooijman boeit in een monoloog van anderhalf uur
Jan Kooijman, de foto voor de affiche (foto Ernst Coppejans)
Jan Kooijman (foto Annemieke van der Togt)
Nureyev, zo heet de nieuwe voorstelling van de Theater BV, het productiebedrijf van Allard Blom en Christian Seijkens. De première was 21 februari in het DeLaMar Theater, waar het publiek beleefde dat Jan Kooijman de balletlegende Rudolf Nureyev boeiend gestalte geeft. De voorstelling is in feite één monoloog van ongeveer anderhalf uur, uitgesproken door soms de jonge en vitale Nureyev en door soms de 54-jarige (niet eens zo) oud en doodzieke Nureyev.
Ademloos en muisstil
Ik vermoed dat weinig mensen wisten dat de 41-jarige Jan Kooijman – oud-danser, acteur, presentator en jurylid in menig talentenjacht op de televisie – dit kon. Maar hij kán het. En wel zo overtuigend dat de hele zaal anderhalf uur ademloos en muisstil naar hem luistert. Nou ja, er waren natuurlijk twee mannen die van tevoren wisten dat Jan Kooijman dit kon, want Allard Blom – schrijver van het stuk en co-producent – vertelde me dat hij en co-producent Christian Seijkens deze voorstelling alleen wilden doen als deze Jan Kooijman de titelrol zou spelen. En niemand anders. Een meesterlijke keuze, vooral omdat deze hoofdrolspeler fysiek weet hoe een danser zich op het toneel voelt. Hij was immers als danser verbonden aan Introdans en het Scapino Ballet.
Jan Kooijman en de dansers (foto Annemieke van der Togt)
‘Nureyev – je leeft zolang je danst’
Jan Kooijman (foto Annemieke van der Togt)
Kiran Gezels, Nehanda Péguillan en Jan Kooijman (foto Annemieke van der Togt)
De andere bepalende factor in Nureyev is La Bayadère, het ballet uit 1877 van Marius Petipa. Rudolf Nureyev danste veelvuldig de rol van de stoere mannelijke hoofdrol Solor. Een rol met waanzinnige sprongen, die Nureyev in zijn beste tijd uitvoerde als de allerbeste danser aller tijden. Hij was van 1983 tot 1989 directeur van het Paris Opéra Ballet Garnier en tot 1992 balletmeester en chef-choreograaf. Het toneelstuk, dat de ondertitel Je leeft zolang je danst heet, speelt zich af op 7 oktober 1992 op het toneel van de opera in Parijs. De dag erna zal La Bayadère in première gaan, in een choreografie van Rudolf Nureyev, gebaseerd op Petipa.
Jan Kooijman en Nehanda Péguillan (foto Annemiek van der Togt)
Een afscheid van de dans. Een afscheid van het leven
Nehanda Péguillan, Kiran Gezels en Jan Kooijman (foto Annemieke van der Togt)
Nehanda Péguillan, Kiran Gezels en Jan Kooijman (foto Annemieke van der Togt)
Het gaat die avond uitzonderlijk slecht met de 54-jarige Nureyev. Acht jaar eerder kreeg hij de diagnose aids. Hij weet dat hij stervende is. Hij weet dat deze Bayadère hoogstwaarschijnlijk het laatste ballet is waar hij ooit aan zal werken. Een afscheid van de dans. Een afscheid van het leven. Er hangt voor hem veel af van deze voorstelling. Maar hij vindt de twee balletdansers die de hoofdrol spelen niet goed genoeg. Ze dansen perfect, maar het gaat bij Nureyev niet om perfectie. Het gaat om passie, om chemie, om het vuur van Tartaars bloed. Zoals zijn eigen bloed.
“Eén lichaam, één ziel, één hartslag, één ademhaling”
Jan Kooijman (foto Annemieke van der Togt)
De balletdansers in de voorstelling zijn Nehanda Péguillan en Kiran Gezels. Eigenlijk hebben zij de ondankbare taak om soms een beetje te dansen, soms andere rollen te symboliseren (zoals de stervende moeder van Nureyev), maar hun taak is vooral om te luisteren naar de man die letterlijk zegt: “Ik heb altijd gelijk”. Zijn credo is dat dans gaat om “één lichaam, één ziel, één hartslag, één ademhaling”. Hij beklaagt zich over zijn doodzieke lijf, vooral als hij probeert iets voor te doen: “Ik kon alles met mijn lijf, ik kon vliegen met dit lijf…. Gódverdómme!” Hij mijmert: “In het oog van de dood zijn we allemaal eerlijk”.
Jan Kooijman (foto Annemieke van der Togt)
Van Margot Fonteyn tot Miss Piggy
Jan Kooijman vertelt als Nureyev veel over La Bayadère, maar in feite vertelt hij over het leven van de man die hij gestalte geeft. De man die op 17 maart 1938 werd geboren aan boord van de rijdende Trans-Siberië-Express en wiens hele leven een rijdende trein bleef. In 1961 had hij La Bayadère zelf gedanst op datzelfde toneel van de Opéra in Parijs. Tijdens die tournee met het Kirov Ballet vroeg hij asiel aan in Frankrijk. Zo koos hij voor de vrijheid in plaats van het strenge leven in de Sovjet Unie. Maar hij verliet wel zijn oude moeder en alles uit zijn oude leven. Hij werd al snel een wereldster die overal triomfen vierde en die danste met Margot Fonteyn, Alexandra Radius en in de Muppet Show met Miss Piggy.
Nehanda Péguillan, Kiran Gezels en Jan Kooijman (foto Annemieke van der Togt)
Zwervende ziel
Nureyev bleef zijn hele leven een zwervende ziel: in de liefde en op het toneel. Hij weet dat de première van de dag erna zijn laatste zal zijn. Zijn laatste choreografie. En hij weet dat hij na afloop voor het laatst een applaus in ontvangst zal nemen. Soms strompelt hij over het toneel, zwaar leunend op een wandelstok. Soms ligt hij op de divan, die tijdens de première in de coulisse van het theater zal staan. Soms waagt hij zich aan eenvoudige danspassen. Dan is het duidelijk dat Jan Kooijman een danserslijf heeft.
Verboden liefde en obsessie
Jan Kooijman aan het einde van de voorstelling (foto Annemieke van der Togt)
Belangrijke thema’s in de voorstelling zijn verboden liefde en obsessie. Jan Kooijman vertelt hoe Nureyev versmolt met zijn grote liefde: de Deense balletdanser Erik Bruhn. Maar ook over zijn overtuiging dat liefde oorlog is. Hij vertelt over zijn moeder, over zijn docent Alexander Pushkin, over de grote Britse prima ballerina Margot Fonteyn. Het decor – ontworpen door Joris van Veldhoven – is meestal kil en leeg, met slechts de divan en een barre voor de dansers. Maar soms licht op de achtergrond wonderschoon het door Marc Chagall beschilderde plafond van de Parijse opera op. Met de kroonluchter die daar hangt. Heel sfeervol en precies goed.
Eenvoudiger kan het niet
Jan Kooijman (foto Annemieke van der Togt)
Aan het einde van de voorstelling wil Nureyev nog één keer applaus halen. De dansers hangen hem een cape om, zetten een mutsje op het hoofd en draperen een mooie sjaal om één schouder. Precies zoals een foto die is gemaakt van dat laatste applaus. Daar stapt de doodzieke, gebroken Nureyev voor de laatste keer het licht tegemoet. Het applaus tegemoet… Rudolf Nureyev leefde toch nog negen maanden na deze première en overleed op 6 januari 1993; dertig jaar geleden. De laatste woorden van Jan Kooijman in deze voorstelling zijn: “Iedereen is stil, luistert, eenvoudiger kan het niet”. Prachtige, toepasselijke slotzinnen, want iedereen in de zaal was stil en luisterde. Eenvoudiger kan het niet.
A-R bij de première op de gele loper (foto Edwin Smulders)
Applaus (eigen foto)
Applaus (eigen foto)
Nureyev, gezien 21 februari in het DeLaMar Theater. Een voorstelling van de Theater B.V., script Allard Blom (tevens co-producent, met Christian Seijkens). Spel Jan Kooijman, Nehanda Péguillan en Kiran Gezels, regie Martin Michel, choreografie Rinus Sprong, muziek Pol Vanfleteren, decor Joris van Veldhoven, kostuums Arno Bremers, licht Marc Heinz, scènefoto’s Annemieke van der Togt, publiciteitsfoto Ernst Coppejans, gele loper-foto van Anne-Rose Ronald Smulders. Op tournee tot en met 19 mei, zie voor meer informatie en de volledige speellijst: www.nureyev.nl
