Josephine Baker als een zwarte kat met negen levens

Channah Hewitt (foto Wesley de Wit)

Josephine B. – een leven in revue, zo heet de musical die De Graaf & Cornelissen Entertainment brengt in het jaar dat de Amerikaans-Franse superster Josephine Baker een halve eeuw geleden overleed. In het Verzetsmuseum in Amsterdam opent 18 april 2025 ter ere van deze buitengewone vrouw de expositie Josephine Baker – een leven vol verzet over haar leven als activiste voor gelijke rechten en het werk dat ze in Frankrijk deed als verzetsstrijder tegen de nazi’s.

Channah Hewitt en een deel van het ensemble (foto Wesley de Wit)

Mooi, al die aandacht voor een buitengewone vrouw die in 1906 in Saint Louis in Missouri werd geboren en in grote armoede opgroeide.

Als kind werkte ze als dienstmeid en vanaf haar twaalfde leefde ze als dakloze en verdiende ze een zakcentje door op straat voor voorbijgangers te dansen. Ze verhuisde naar New York en debuteerde in de jaren twintig op Broadway. Hierna trad ze op in Zuid-Amerika en Europa.

In Parijs brak ze in 1925 door en in haar tweede vaderland werd ze wereldberoemd. Ze probeerde tevergeefs nog een paar door te breken in Amerika, ze adopteerde maar liefst twaalf kinderen en ze kreeg te kampen met rijkdom en bittere armoede. Ze had ‘deux amours’: haar land en Parijs.

Waarom ‘Josephine B.’?

Channah Hewitt danst met Joey Ferré in de rol van Pepito Abatino (foto Wesley de Wit)

Henk van der Meyden produceerde in 1991 al een musical over haar. Hij had de musical Josephine zelf geschreven onder het pseudoniem I.D.A. Washington. Waarom heet de huidige productie van De Graaf & Cornelissen eigenlijk Josephine B. en niet voluit Josephine Baker of Josephine? Ze wordt toch niet verdacht van een misdrijf? Ze is geen familie van Ali B. En ze hanteerde die afkorting zelf toch niet? Merkwaardig.

De première van Josephine B. – een leven in revue was zondag 16 februari 2025 in het Oude Luxor in Rotterdam. De voorstelling begint sterk op de datum 30 november 2021, wanneer Baker, die in 1937 de Franse nationalieit aannam, als heldin wordt bijgezet in het Panthéon in Parijs. Het was president Macron die vond dat die eer haar – als eerste vrouw van kleur – toekwam. Ze werd gehuldigd vanwege haar werk als spionne in de Tweede Wereldoorlog. Eerder kregen grootheden als Voltaire, Victor Hugo, Madame Curie en Émile Zola een plek in het Panthéon. Overigens geeft de Josephine postuum in de musical commentaar door te zeggen dat haar lichaam helemaal niet in het Panthéon ligt, maar in Monaco.

Channah Hewitt (foto Wesley de Wit)

Channah Hewitt beleeft als Josephine Baker aan het begin van de musical in het Panthéon postuum een terugblik op haar leven met een eerste, krachtige lied Leef het leven: ‘Leef het leven, vier het leven, dans het leven, grijp het leven, zing het leven, zodat je iets geweldigs achterlaat’. Dat is een sterk begin. Aan het eind van de musical zingt zij dit lied opnieuw; nu in een oogverblindend mooi wit showkostuum, ontworpen door Arno Bremers.

Verder is de musical, geschreven door Franck van Laecke en Allard Blom, helaas wel erg ‘en-toen-en-toen-en-toen’. Dat is een van de redenen dat ik niet onverdeeld enthousiast ben over deze musical. En natuurlijk zingt Channah Hewitt, die de titelrol speelt, goed. Dat wisten we al na haar rollen in The Lion King en Les Misérables. Ze speelde in Duitsland ook de titelrol in Tina – the Tina Turner musical.

Dan ben je een grote musicalster, maar ik was niet zo gecharmeerd van het ‘belten’ dat ze in haar grote songs doet. Oftewel: hard zingen met lange uithalen. Sommige mensen houden daar erg van, zoals bleek bij menigeen op de première. De echte Josephine Baker zong echter heel anders: ontroerend mooi en klein. Nu hoeft Channah Hewitt haar niet echt te imiteren, maar ze zingt wel heel anders. Veel harder en minder ontroerend. Ik was eigenlijk alleen echt geraakt, toen Hewitt in de rol van de verdrietige, lamgeslagen Josephine zachtjes het liedje Als je naar me lacht hernam. Eerst zingt ze dit lied – met lange uithalen – over haar geliefde en later heel kwetsbaar, nadat haar is verteld dat haar ongeboren kindje is weggehaald en dat tijdens de operatie haar baarmoeder is verwijderd.

La Dance Sauvage

Channah Hewitt als Josephine (publiciteitsfoto Roy Beusker)

In de musical wordt herhaaldelijk gezegd dat Josephine Baker ‘een zwarte kat met negen levens’ was: sterk, stoer en onverschrokken in haar strijd tegen racisme en vóór gelijkheid voor iedereen. Ze werd ‘the talk of the town’, nadat ze in 1925 in La Revue Nègre een wilde Afrikaanse dans uitvoerde. In La Dance Sauvage was ze topless en droeg ze een bananenrokje. Haar dansbewegingen waren opzienbarend lenig en woest, ze liet de ‘bananen’ vanuit haar heupen alle kanten op swingen.

Ze was ook heel komisch en kon wonderbaarlijk guitig scheel kijken, zo is te zien op youtube. Als een volleerde clown. Channah Hewitt is zeker niet zo clownesk als Josephine Baker was. Ze is ook topless boven haar bananenrokje, maar we zien alleen haar blote rug. Als ze La Dance Sauvage uitvoert, worden haar stijlvolle bewegingen achterop het toneel overgoten door gekleurd licht. Een gemiste kans.

Channah Hewitt is de enige vrouw in de cast. Het achtkoppige ensemble om haar vond ik erg goed. De mannen fungeren als vertellers, als een soort Grieks koor. Ze springen ook telkens in als personages, zoals Josephine’s echtgenoot Jo Bouillon en de Amerikaanse journalist Walter Winchell die Josephine afmaakt in de Amerikaanse pers. In de scène met Winchell wordt ze ‘op z’n Hans Kloks’ doorgezaagd in een kist. Een rare scène vond ik dat, die is gemaakt door de Vlaamse illusionist Rafael. En er is een mooie scène met Martin Luther King.

De Mars naar Washington

Channah Hewitt als Josephine die in Casablanca in 1941 optreedt voor de Amerikaanse troepen (foto Wesley de Wit)

Dominee King vraagt Josephine om op 28 augustus 1963 te spreken tijdens de legendarische ‘Mars naar Washington’. Die werd gehouden om op te komen voor de rechten van zwarte Amerikanen. “Weet je al wat je gaat zeggen?”, vraagt Josephine aan King. Nou, niet precies, geeft hij toe. Maar: “Ik heb een droom, dat wordt de rode draad”.

Er kwamen 250.000 mensen naar de Mars. Josephine zei destijds onder meer: “Ik ben in koninklijke paleizen geweest en bij presidenten thuis. Maar ik kan in Amerika nog geen café binnenlopen om een kop koffie te bestellen. Dat maakt me woedend. En als ik woedend ben, doe ik mijn mond open, dat weten jullie. Dan zal de hele wereld het horen.” Een leuk detail is dat Martin Luther King wordt gespeeld door Leo-Alexander Hewitt, de broer van Channah. Ook een leuk detail is dat hij deze rol al in 2002 speelde in een eerder versie van deze musical in het Fakkeltheater in Antwerpen, maar daarover later meer.

Les Milandes en ‘de regenboog-kinderen’

De cover van het kinderboek ‘Regenboog-kinderen’ uit 1957, tekst Josephine Baker en tekeningen Piet Worm (Mulder & Zoon N.V. – Amsterdam, 1958; de oorspronkelijke titel was La tribu arc-en-ciel, 1957)

Foto in het kinderboek ‘Regenboog-kinderen’ uit 1957, tekst Josephine Baker en tekeningen Piet Worm (Mulder & Zoon N.V. – Amsterdam, 1958; de oorspronkelijke titel was La tribu arc-en-ciel, 1957)

Essentieel in de musical is dat Josephine Baker met haar echtgenoot Jo Bouillon maar liefst twaalf kinderen adopteert in hun kasteel Les Milandes in de Dordogne. Ze adopteert kinderen van zo veel mogelijk rassen en uit veel landen. Ze wil met haar ‘regenboogfamilie’ bewijzen dat kinderen (lees: mensen) van alle rassen samen kunnen opgroeien en leven als gelijken. Ik vind het jammer dat de musical nauwelijks aandacht besteedt aan hoe het gaat met die kinderen. Twee baby’s zijn gehuld in een blauw en een geel kleedje. Blauw en geel… een verwijzing naar Oekraïne?

Het is bijzonder dat in 1957 in Nederland het kinderboek De regenboog-kinderen uitkwam, geschreven door Josephine Baker met illustraties van de Nederlandse tekenaar Piet Worm. Baker schreef bij de foto van zichzelf en de kinderen: “Zoals je op deze foto ziet, vormen wij een gezin van allerlei rassen, allerlei kleuren en ik noemde mijn kleine schatjes: De Regenboog-kinderen. De kleintjes zijn afkomstig uit alle delen van de wereld; Korea, Japan, Finland, Columbia, Israël, Frankrijk, Noord-Afrika, en de Ivoorkust. Zij zijn het levend bewijs, dat alle rassen, alle mensen op aarde als broer en zus gelukkig met elkaar kunnen leven.” Ik had vroeger ook een exemplaar van dit boek.

Judas Theaterproducties: 2013 en 2022

Channah Hewitt en haar acht mannen (foto Wesley de Wit)

De producenten Hans Cornelissen en Ruud de Graaf winden er in het voorwoord van het programmaboek geen doekjes om dat Josephine B. geen nieuwe musical is. In de brochure staat vermeld dat het gaat om een ‘oorspronkelijke creatie is van Judas Theaterproducties’. Cornelissen en De Graaf schrijven: “Een kleine tien jaar geleden wilden we deze musical over ’s werelds eerste zwarte superster al in de theaters brengen. Maar toen gelijktijdig het idee ontstond voor een musical over onze Nederlandse superster Liesbeth List, verdween het plan voor de productie over Josephine Baker naar de achtergrond. Twee musicals over grote vedettes in één theaterseizoen was te veel van het goede”.

Neem me niet kwalijk, maar ik vind de vergelijking Josephine Baker versus Liesbeth List nogal scheef. Ze schrijven verder: “En dan blijft zo’n plan een beetje hangen, tot er een paar dingen samenvallen. Al aan het begin van de repetities voor onze versie van Les Misérables, waarin Channah Hewitt de rol van Fantine speelde, kregen we sterk het gevoel dat zij een prachtige vertolkster van Josephine Baker zou zijn. En omdat het in 2025 vijftig jaar geleden is dat Josephine Baker overleed, besloten we dat dit het moment was om de productie naar de Nederlandse theaters te brengen”.

Vrijwel dezelfde musical – met net als nu script en liedteksten Frank van Laecke en Allard Blom, muziek Sam Verhoeven, regie en choreografie Martin Michel, decors en kostuums Arno Bremers – ging op 24 februari 2013 in het Fakkelteater in Antwerpen in première. In 2013 werd Josephine vertolkt door ene Leki (oftewel de Congolees-Belgische hiphop-artieste Karoline Kamosi).

Josephine B. werd in 2022 in België hernomen, met hetzelfde creatieve team en met Sandrine Van Handenhoven in de titelrol. Een verandering met de eerste productie was dat de nieuwe versie opende met het eerbetoon in het Panthéon in Parijs. Want die vond plaats op 30 november 2021. De Graaf & Cornelissen Entertainment brengt dit seizoen ook de allang bestaande musicals Saturday Night Fever, Hairspray en West Side Story. Niks mis mee, maar ik ben toch verbaasd dat de groots aangekondigde musical over Josephine Baker geen nieuwe musical is.

Josephine Baker in het Verzetsmuseum

Affiche van de shows van Josephine Baker in Carré in mei 1956 (tekening Cees Bantzinger)

Josephine Baker, geportretteerd door Cees Bantzinger in Carré in 1956, met handtekening van Josephine en de tekst ‘Pour mon ami et frère Bantzinger avec affection et admiration’ (collectie Hans Klok)

Nu nog even vooruit kijken naar april: in het Verzetsmuseum in Amsterdam opent op 18 april 2025 de expositie Josephine Baker – een leven vol verzet. Over haar leven als activiste voor gelijke rechten. Met name natuurlijk in Frankrijk in de Tweede Wereldoorlog als verzetsstrijder tegen nazi-Duitsland. En ook als voorvechter in de strijd tegen racisme. De expositie gaat ook over haar band met Nederland.

In 1928 kwam ze voor het eerst naar Amsterdam. Duizenden uitzinnige fans verwelkomden haar op het station. Een krant schreef: “zij drongen naar voren (…), ze zetten het tramverkeer stop, drongen de politie opzij om toch maar een glimpje (…) waar te nemen.” Journalisten noemden de ontvangst ‘on-Nederlands’. Baker gaf destijds dansvoorstellingen in het Concertgebouw. Een krant schreef: “Een charleston, zoals men nimmer zag! Karakter, tempo, rythme, techniek, uitbundigheid, leven, – en bovenal charme!”

Maar er waren ook geschokte, afkeurende en soms ronduit racistische reacties bij haar eerste bezoek. In Volendam droeg Josephine traditionele klederdracht. Ze trok haar rok op en danste op klompen de charleston. Een journalist schreef: “…van alle kanten schoten moeders toe en trokken stilletjes hun kinderen weg, om ze voor die zwarte verleidster in veiligheid te brengen”. Ik heb uit mijn collectie een aantal Josephine Baker-afbeeldingen in bruikleen gegeven voor deze expositie.

Zoals de affiche van de shows die ze in mei 1956 gaf in Carré. Mijn vader Cees Bantzinger maakte de tekening voor deze affiche. Hij portretteerde Josephine Baker in Carré in haar kleedkamer. Ze signeerde de tekening, die in de collectie is van illusionist Hans Klok. En ze schreef op de tekening: ‘Pour mon ami et frère Bantzinger avec affection et admiration’; ‘Voor mijn vriend en broer Bantzinger met genegenheid en bewondering’. Deze tekening is in de collectie van de illusionist Hans Klok. Hij liet de tekening 18 februari zien in de talkshow Bar Laat, waar hij over Josephine Baker kwam praten. Ik geloof dat hij de tekening ook in bruikleen geeft aan het Verzetsmuseum.

Met Jetty Paerl naar Dick Holthaus

Josephine Baker, Jetty Paerl en Dick Holtaus in zijn salon in 1956

Ik gaf aan het museum ook een aantal foto’s van mijn moeder Jetty Paerl en Josephine Baker. Mijn moeder bracht op 15 mei 1956 een dag met haar door. Zij nam Baker mee naar de opening van de salon van de couturier Dick Holthaus in de Van Baerlestraat.

De Telegraaf schreef hierover in een voorloper van het Stan Huygens Journaal (toen heette deze rubriek gewoon ‘Journaal’): ‘Tijdens de cocktail-party bij Dick Holthaus kwam plotseling JOSEPHINE BAKER, altijd sympathiserend met jonge en ondernemende mensen, binnen. Ik betwijfel of zij zich tussen al die mensen, van wie sommigen zich zeer belangstellend toonden, erg gelukkig voelde. Misschien was zij liever eens op een rustig uur komen rondkijken.’

En verder: ‘Zij stond wat schichtig tussen de Holthaushoeden, waaronder zich sjieke vrouwen voortbewogen en wist niet goed raad met de bewonderaarster, die haar twintig jaar geleden al had zien optreden – wat daarvan de importantie ook moge zijn. Josephine Baker is tientallen jaren door succes en bewondering omringd geweest.”

Recensies met veel sterren

Ik plaats hier nog een overzicht van lovende recensies over Josephine B – een Leven in Revue. Veel recensenten – ook veel gasten op de première – waren enthousiaster over de musical dan ik. Dat is zeker fijn voor de makers.

Zie voor de trailer van Josephine B. – een Leven in Revue van De Graaf & Cornelissen Entertainment met Channah Hewitt als Josephine: https://www.youtube.com/watch?v=c_HjYeMGzKc en zie voor de trailer van Josephine B. – een Leven in Revue uit 2022 van Judas Theaterproducties met Sandrine Van Handenhoven. En ook nog de echte Josephine Baker in 1926/1927: https://www.youtube.com/watch?v=XBPHceq_6jQ Zoek de verschillen…

Channah Hewitt en het ensemble tijdens het applaus (eigen foto)

A-R op de Rode Loper (foto Reni van Maren)

Josephine B. – een Leven in Revue, gezien 16 februari 2025 in het Oude Luxor in Rotterdam. Een productie van De Graaf & Cornelissen Entertainment. Script en liedteksten Frank van Laecke en Allard Blom, muziek Sam Verhoeven (afgezien van de bekende Josephine Baker-songs, zoals ‘J’ai deux amours’, ‘Paris Paname’ en ‘Quand je pense’), spel Channah Hewitt, Joey Ferré, Yannick Plugers, Martijn Vogel, Victor Marinus, Leo-Alexander Hewitt, Ryk Helle, Matthew de Bruyne en Youri Ouwerkerk, regie en choreografie Martin Michel, decor en kostuums Arno Bremers, muzikaal leider Charles Vanden Broucke, scènefoto’s Wesly de Wit, Rode Loper-foto van A-R (Reni van Manen), poster en publiciteitsfoto’s Roy Beusker. De musical was in 2013 een creatie van Judas Theaterproducties. Josephine B. is op tournee tot en met 1 juni 2025 (waaronder donderdag 15 mei om 20:00 in Schouwburg Amstelveen en donderdag 29 mei om 15:00 en 20:00 in Carré . Zie voor meer informatie en de speellijst: www.josephinebaker.nl

De tentoonstelling ‘Josephine Baker – een leven vol verzet’ opent 18 april 2025 in het Verzetsmuseum (Plantage Kerklaan 61) in Amsterdam. Inlichtingen: www.verzetsmuseum.org/nl/josephine-baker-een-leven-vol-verzet