Het oog van de storm: daar is alles broos en wankel
Het oog van de storm, zo heet de voorstelling die zondag 24 oktober 2021 eindelijk in première ging. Eindelijk, want de première was aanvankelijk gepland in maart 2020. Het is algemeen bekend waarom die niet door kon gaan: Corona. Enfin! Toneelgiganten Hans Croiset en Anne-Wil Blankers spelen twee van de hoofdrollen in dit stuk van de Franse auteur Florian Zeller, die ook onder meer het stuk De Vader schreef. Croiset, die terecht in 2017 werd bekroond met de Louis d’Or voor de titelrol in De Vader, werd eerder deze maand 86 jaar. Anne-Wil Blankers tikte vier dagen vóór deze première de respectabele leeftijd van 81 jaar aan. Daar lijkt de zestigjarige Johanna ter Steege, die de derde hoofdrol speelt, een jonkie bij.
Foto van Pan Sok uit 1989
de voorstelling Hebriana van Lars Norèn in 1989 door Het Nationale Toneel met Hans Croiset als Jonas en Anne-Wil Blankers als Anna (foto Pan Sok)
Hans Croiset en Anne-Wil Blankers (foto Bram Willems)
Wat is het mooi dat in de toneelopening vóór aanvang een gigantisch grote foto hangt van Blankers en Croiset. Het is een foto die Pan Sok in 1989 van hen maakte in de destijds magistrale productie Hebriana. Tweeëndertig jaar geleden. Pan Sok gaf toestemming dat ik deze foto hier mag gebruiken. Hij had overigens nog een nieuwtje: alle circa 400.000 theaterfoto’s van deze 75-jarige fotograaf worden deze week opgenomen in de collectie van het Gemeentearchief in Den Haag. Daar is hij buitengewoon blij mee en trots op, want dan blijven zijn foto’s tot in lengte van dagen bewaard. Maar dit ter zijde.
Meesterlijk
De acteurs in deze voorstelling weten precies wat naturel acteren is. Dat is zeker ook de verdienste van Agaath Witteman, die de voorstelling regisseerde. De ouwe rotten Croiset en Blankers zijn, zoals altijd, meesterlijk. Ze geven hun personages – André en Madeleine, die al een halve eeuw getrouwd waren – precies de juiste broosheid en vertwijfeling mee. Het spel van Marguerite de Brauw als de tweede dochter, Bo Bojoh als een mysterieuze vrouw die op bezoek komt en Zouhair Mtazi, die een bijrol speelt als de vriend van de ene dochter, is ook erg goed.
Weer André en Anne
De eenakter Het Oog van de Storm, die anderhalf uur duurt, is een raadselachtig stuk, dat zich afspeelt in het huis waarin een bejaard echtpaar woont. Of woonde, want één van de twee is overleden. De overledene is waarschijnlijk de echtgenote, maar Anne-Wil Blankers is voortdurend in scènes aanwezig en communiceert dan gewoon met haar dochters en met haar bejaarde echtgenoot. Hij is een gevierd schrijver die – net als de titelrol in De Vader – nogal in de war is. Je wordt als toeschouwer telkens op het verkeerde been gezet. Net als in De Vader, waarin Hans Croiset en Johanna ter Steege ook hoofdrollen speelden. Ze hebben zelfs dezelfde voornamen als in De Vader: vader André en dochter Anne.
Anne-Wil Blankers, Hans Croiset en Johanna ter Steege (foto Bram Willems)
Meesterlijk ontroerend
Ik kan Het Oog van de Storm van harte aanbevelen voor mensen die houden van acteren op hoog niveau. Het is wonderlijk spannend om te kijken naar het stille spel van Hans Croiset. Bijvoorbeeld als hij aan het begin van de voorstelling langdurig in de verte kijkt in de richting van de zaal. Johanna ter Steege vraagt herhaaldelijk: “Waar sta je naar te kijken?” Tja…. Waar staat hij naar te kijken? Naar zijn echtgenote? Anne-Wil Blankers is eveneens meesterlijk ontroerend. Gaandeweg wordt duidelijk dat zij degene is die is overleden, ook al zit ze in veel scènes doodleuk aan tafel mee te keuvelen.
Herhaling van zetten
Het is frappant dat de voorstelling wel heel erg aan De Vader doet denken. Het lijkt alsof de schrijver in een herhaling van zetten valt. Weer een hoogbejaarde man, die in zijn hoofd de weg kwijt is. Weer een bezorgde dochter, die zich zorgen maakt wat er van haar vader moet worden. En weer Hans Croiset en Johanna ter Steege. Florian Zeller schreef dit stuk vier jaar na De Vader, het stuk dat hij zelf briljant verfilmde met Anthony Hopkins in de titelrol. Deze film was goed voor vier Oscars, waaronder die voor Hopkins.
De kracht van de liefde
Regisseur Agaath Witteman zei in 2020 in de Theaterkrant dat Het Oog van de Storm volgens haar gaat over de kracht van de liefde: “De kinderen zien zich geconfronteerd met een onverwoestbare band tussen hun hoogbejaarde ouders, en wat doet zoiets met hen?” Voor de spelers had ze een mooie invalshoek bedacht: “Alsof de dood van een ouder het emotionele vangnet voor de kinderen wegneemt: ze vallen plat neer op de bodem van hun eigen leven. De gebeurtenissen maken rare sprongen, maar de emotionele lijn van de personages loopt door.’ Die lijn noemt ze het houvast van de spelers, de draad uit het labyrint.” Deze voorstelling is in elk geval op alle fronten met liefde gemaakt.
Broos en wankel
Hans Croiset en Anne-Wil Blankers (foto Bram Willems)
Schijnbaar specifieke details spelen in Het Oog van de Storm belangrijke rollen: paddestoelen, crackers (“géén brood”, zegt Croiset geërgerd), pioenrozen, oude vrienden, de moestuin, de vraag of het huis verkocht gaat worden, een park met een vijver en eendjes. In een mooie scène omhelzen de twee echtgenoten elkaar, in een andere scène zit Anne-Wil Blankers bij Hans Croiset op schoot, heel bewust in dezelfde houding als ze 32 jaar geleden deden in Hebriana (de voorstelling van de foto van Pan Sok als openingsbeeld, zie hierboven). Alles is broos en wankel.
“Ik waak over je, lieveling”
Het decor, ontworpen door Herbert Janse, is mooi transparant. Eigenlijk transparanter dan het stuk zelf. Anne-Wil Blankers mijmert over haar echtgenoot: “Ik vraag me af wat er zonder mij van jou geworden was”. Hans Croiset zegt vertwijfeld: “Ik snap het niet, ik snap het niet, ik ben hier, kijk naar me, Horen jullie me niet”. Anne-Wil Blankers: “Hij liet me beloven dat ik niet eerder zou overlijden dan hij. En ik ben niet iemand die mijn beloftes niet nakomt”. Aan het einde van de voorstelling zegt ze: “Maak je geen zorgen. Ik ben er, ik laat je niet in de steek, niet bang zijn. Ik waak over je, ik waak over je, lieveling”.
‘Avant de s’envoler’
Johanna ter Steege, Hans Croiset en Marguerite de Brauw (foto Bram Willems)
Hans Croiset verwijst in de voorstelling op een bepaald moment naar de titel van het stuk: “In het oog van de storm is er altijd een vogel om ons gerust te stellen. Hij zingt en zingt en vliegt plotsklaps weg”. De Nederlandse titel Het Oog van de Storm komt uit de vertaalkoker van Laurens Spoor; de oorspronkeijk Franse titel luidt Avant de s’envoler. Oftewel zoiets als: ‘voordat het weg vliegt’ of “voor het wegvliegen”.
Onafscheidelijk
Regisseur Witteman citeert in het programmaboek Florian Zeller over zijn inspiratie om dit stuk te schrijven: “Op de dag van mijn huwelijk zag ik door het raam van mijn hotel een zeer bejaard echtpaar de weg oversteken. De een leek de stok van de ander. Ze klampten zich aan elkaar vast alsof ze één lichaam hadden, onafscheidelijk en heel kwetsbaar. Als de een sterft, sterft de ander dan ook? En leeft hun liefde voort ook na de dood?”
“Het mysterie van het theater”
In een interview met de Volkskrant zei Zeller in 2019, toen Huub Stapel en Johanna ter Steege in Nederland zijn toneelstuk De Waarheid speelden: “Het spanningsveld tussen waarheid en leugen is het fundament van het theater. Het spel dat we met de waarheid spelen, is de basis van het contract tussen theatermakers en hun publiek. Iedereen weet dat wat op het podium gebeurt, niet echt is. De toeschouwers zitten op oncomfortabele stoelen in een obscure zaal. Na een paar uur lopen ze weer naar buiten. En toch worden mensen écht geraakt. We blokkeren iets in onze hersenen, we accepteren een alternatieve realiteit. Dat is het mysterie van het theater.”
“Een zeepbel in mijn hoofd”
Marguerite de Brauw en Hans Croiset (foto Bram Willems)
Op 23 maart 2020 interviewde Kester Freriks voor De Theaterkrant Hans Croiset over de première die niet doorging. Hij zocht toen naar een mooi beeld om uit te drukken hoe hij het zou ervaren dat hij de dag van première in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag niet opkomt. Croiset mijmerde: “De rol zit als een zeepbel in mijn hoofd, zo wiebelig begrensd, zoals een zeepbel is die door de lucht zweeft. Misschien dat hij ergens nog eens een keer landt, en dan gaan we vol nieuwsgierigheid kijken naar de rol van André”. Zo is het maar net. Ik word onverwacht melancholisch van iets anders, dat dezelfde Kester Freriks eerder deze week in De Theaterkrant schreef. Een stuk over de korte documentaire Tante Iki over Sigrid Koetse.
Sigrid Koetse
Terwijl de tachtigers Anne-Wil Blankers en Hans Croiset zondag 31 oktober in het DeLaMar een matinee van Het Oog van de Storm spelen, wordt aan de overkant in de Koninklijke Foyer van de Stadsschouwburg – die tegenwoordig ITA heet – in besloten kring de korte documentaire Tante Iki vertoond. De filmmaker Wytske Koetse maakte deze documentaire van slechts 27 minuten over zijn 86-jarige tante Sigrid Koetse. Ooit was La Koetse de beeldschone, zeer getalenteerde collega van Anne-Wil Blankers en Hans Croiset, maar nu slijt deze weduwe van de in 1984 overleden acteur Jan Retèl haar jaren eenzaam in haar woning in Oud-Zuid.
Vergeten en eenzaam
Kester Freriks schrijft in De Theaterkrant over deze volgens hem onthutsende documentaire: “Sigrid Koetse slijt haar dagen in stilte en kan nooit aan de eenzaamheid wennen. Als de filmmaker – die als interviewer buiten beeld blijft en we alleen af en toe zeer luid sprekend vragen horen stellen – haar voorlegt ‘hoe ze met die eenzaamheid omgaat’, dan wordt Koetse boos: ‘Dat is zo’n stomme vraag. Daar kún je niet mee omgaan’.” In de trailer van de korte docu is ook te zien hoe Sigrid Koetse zich mooi aankleedt om nog één keer op een leeg toneel van de Stadsschouwburg te gaan staan, terwijl op de achtergrond applaus klinkt. Zie de trailer van deze korte docu, die op het afgelopen filmfestival in Utrecht voor het eerst werd vertoond en hopelijk binnenkort te zien is (wellicht op de televisie):
(foto Mark Engelen)
Het Oog van de Storm, gezien 24 oktober 2021 in de Stadsschouwburg Haarlem. Een productie van More Theater Producties. Tekst Florian Zeller, vertaling Laurens Spoor, met Hans Croiset, Anne-Wil Blankers, Johanna ter Steege, Marguerite de Brauw, Bo Bojoh en Zouhair Mtazi, regie Agaath Witteman, décor Herbert Janse, kostuums Patricia Lim, scènefoto’s Bram Willems, foto affiche Mark Engelen. Tournee tot en met 6 maart 2022 (waaronder van 29 t/m 31 oktober in het DeLaMar), zie voor de volledige speellijst: www.moretheater.nl Zie ook de trailer van Het Oog van de Storm, maar die is gemaakt in het begin van het jaar 2020. Kortom: pre-corona. De acteurs zien er anders uit dan nu; Anne-Wil Blankers en Hans Croiset dragen zelfs lelijke pruikjes (niet op letten, dat doen ze nu gelukkig niet):
