Het Mauritshuis als schoonheidssalon

De expositie Facelifts & Makeovers opende begin oktober en duurt gelukkig nog tot 9 januari 2022; het begin van het jaar waarin dit beeldschone museum zijn tweehonderdjarig bestaan viert. Facelifts & Makeovers is een tentoonstelling om niet te missen. Het Mauritshuis geeft een kijkje in de mysterieuze wereld van het eigen restauratieatelier, dat sinds 1995 op de zolder van het museum is gevestigd.

De conservering, restauratie en onderzoek van schilderijen staan centraal en kan iedereen genieten van twintig prachtige schilderijen, inclusief bij elk kunstwerk op een videopaneel een buitengewoon interessante uitleg door restaurators zelf van de restauratie of zelfs van de reconstructie. Hiernaast is een fragment afgebeeld van het portret, dat bovenaan de pagina van dit artikel staat. Hierboven voor de helft vóór en voor de helft na de restauratie.

Bezoekers ontdekken in de interactieve tentoonstelling wat nodig is om de wereldberoemde schilderijenverzameling van het Mauritshuis in topconditie te behouden. Door middel van video’s, animaties, korte podcasts en digitale sliders (situatie voor en ná restauratie) maakt de bezoeker kennis met de meest verbluffende bevindingen van de afgelopen 25 jaar. Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar de materialen en technieken die schilders gebruikten. De restauratoren maken gebruik van de nieuwste technieken en ‘state of the art’ apparatuur, zoals een 3D scanning microscoop die extreem hoge resolutie opnamen van het verfoppervlak maakt. De schilderijen, die deel uitmaken van deze expositie, komen allemaal uit de eigen collectie, waaronder werken van Rembrandt, Vermeer, Hals, Steen en Rubens. Zie de uitleg van restauratoren, zoals die in de expositie te zien zijn: https://www.mauritshuis.nl/ontdek-collectie/verhalen/facelifts-en-makeovers/

Een nieuwe schouder voor Willem

Een paar markante voorbeelden: het portret van Willem van Oranje, gemaakt circa 1579 door Adriaen Key, kreeg een nieuwe linkerschouders. Aan de linkerkant van het paneel raakte een strook hout ooit beschadigd, mogelijk door houtworm. Daarom werd dit gedeelte al in het verleden vervangen door een ander stuk hout. De grootste uitdaging tijdens de restauratie vormde deze aangezette strook van het paneel, links van het oor van de prins. De schouder en kleding van de vader des vaderlands moesten volledig worden gereconstrueerd, in alle details en op de vierkante millimeter nauwkeurig. Als voorbeeld gebruikte de restaurator twee sterk vergelijkbare portretten die Adriaen Key van de prins maakte. Met een geslaagde ‘make-over’ als resultaat.

Een nieuwe wolkenlucht

Het Mauritshuis heeft drie schilderijen van Johannes Vermeer in zijn collectie: de beroemde schilderijen Meisje met de Parel en Gezicht op Delft, maar ook het minder bekende doek Diana en haar Nimfen. Tijdens de restauratie van Diana in 1999 bleek uit onderzoek van de gebruikte pigmenten dat de wolkenlucht niet van Vermeer was, maar een latere toevoeging. Na een proces van wikken en wegen is besloten de latere wolkenlucht niet te verwijderen, maar aan het zicht te onttrekken.

Zoals tegenwoordig gebruikelijk is deze behandeling ‘reversibel’; omkeerbaar. Met andere woorden, de dunne verflaag op de lucht kan eenvoudig worden weggehaald als toekomstige generaties er anders over denken. De ingreep bracht het schilderij uit 1653-54 weer bij de oorspronkelijke bedoeling van de schilder. De voorstelling oogt intiemer en de lichtval is overtuigender. Sinds een tijdje weten we dat Diana en haar nimfen een van de vroegste schilderijen is van de Delftse schilder.

Voorkant en achterkant

Zo kunnen in twee zalen twintig schilderijen bewonderen en zich verwonderen over de kunst van het restaureren. Je komt alles te weten over het zichtbaar maken van de onderste lagen van schilderijen (en dat daar soms een totaal andere voorstellingen onder blijkt te zitten!), het ontstaan van craquelé (die kleine barstjes in de verf van oude schilderijen) en hoe je met behulp van jaarringen in oude bomen kunt achterhalen hoe oud een paneel is. Een tentoonstelling met voor elk wat wils: techniek, geschiedenis en bijzondere ontdekkingen. Eén paneel – Het Doktersbezoek van Jan Steen – is zodanig tentoongesteld dat je zowel de voorkant als de achterkant kunt zien. Fascinerend om te zien.

 

 

 

Hierbij nog een aantal doeken en panelen, die deel uitmaken van deze prachtige expositie:

Wie van de drie?

Bij één schilderij in de tentoonstelling is de restauratie nog ‘werk in uitvoering’. Daarom is het uit de lijst gehaald en te bewonderen als slotstuk van de tentoonstelling. Op Een binnenplaats met rokende man en een drinkende vrouw van Pieter de Hooch uit omstreeks 1658-60 zijn een drinkende man en vrouw met een kind afgebeeld, op een Hollands binnenplaatsje. Oorspronkelijk schilderde De Hooch echter nog een vierde figuur (net zoals op de andere versie van het schilderij in Washington, National Gallery of Art): een soldaat in een harnas die een pul bier vasthoudt. Waarom is niet bekend, maar in loop der eeuwen moest hij op dit doek in het Mauritshuis het veld ruimen. Wat achterbleef zijn de cape van de soldaat (op het hek), zijn pijp (op tafel) én een stukje van zijn duim op de bierpul. Onlangs zijn de restanten van de soldaat, die nog onder een verflaag verscholen zaten, weer zichtbaar gemaakt.

Voor het voltooien van deze restauratie zijn er verschillende opties voor de soldaat die de komende periode worden afgewogen. Bezoekers mogen kiezen door stukjes kurk in plastic buizen te werpen. Wie van de drie? De keuze is: a) de verdwenen soldaat als een soort geestverschijning aan tafel laten zitten, b) hem weer onzichtbaar maken en c) volledig reconstrueren. Toen ik de expositie bezocht was de derde optie sterk in de meerderheid.

 

Hierbij nog een aantal doeken en panelen die deel uitmaken van deze prachtige expositie:

Twee eeuwen Mauritshuis

In 2022 is het twee eeuwen geleden dat het Mauritshuis zijn deuren opende voor het publiek. Het gebouw was oorspronkelijk een stadspaleis, in de zeventiende eeuw gebouwd voor Prins Maurits en ontworpen door schilder en architect Jacob van Campen. Het museum viert het bicentennial jubileum het hele jaar met bijzondere tentoonstellingen en evenementen. Op 16 februari 2022 opent de expositie In Volle Bloei met de mooiste bloemstillevens uit de periode 1600-1725.  Vanaf die dag zal de gevel van het gebouw worden aangekleed met een boeket van bloemen. Tweehonderd schrijvers – van Connie Palmen tot Arnon Grunberg en van Margaret Atwood tot Nicci French – maakten een kort verhaal van tweehonderd woorden over hun favoriete kunstwerk in dit museum voor het boek Pennen over Penselen, dat op 20 januari 2022 uitkomt.

Het Frick in het Mauritshuis

Het jubileumjaar wordt vanaf 29 september 2022 afgesloten met een tentoonstelling van Hollandse meesters uit de zeventiende eeuw in samenwerking met The Frick Collection in New York. De grondlegger van dit museum, de industrieel Henry Clay Frick (1849-1919). Ik heb in een eerder artikel op mijn site het Mauritshuis al eens ‘The Frick Collection’ van Nedeland genoemd. Deze tentoonstelling is dus een om reikhalzend naar uit te kijken.

The Frick Collection – een intieme schatkamer onder de rook van het immense Metropolitan Museum – leent voor het eerst keer in de opening in 1935 uit. Dit kon gebeuren vanwege een verbouwing. De selectie schilderijen – behalve één – hebben Europa meer dan een eeuw geleden verlaten en zijn sindsdien Amerika nooit meer uit geweest. Een van de grootste topstukken is het alom bejubelde zelfportret van Rembrandt uit 1658.

Facelifts & Make-overs duurt nog tot en met 9 januari 2022.  Het Mauritshuis, aan het Plein in Den Haag, is dagelijks open van 10 tot 18 uur. Inlichtingen: www.mauritshuis.nl