Friso Wiegersma: de hand van de meester

Friso Wiegersma: De aanblik alleen – Paal 2 (29 x 31 cm., gouache, 1968)

Friso Wiegersma (1925-2006) was een multitalent, net als zijn vader Hendrik Wiegersma (1891-1969). Vader Wiegersma was huisarts, tekenaar, boekbandontwerper, kunstschilder en schrijver. Zijn zoon Friso, geboren in het dorp Deurne, was beeldend kunstenaar, maar werd wereldberoemd in Nederland om de vele liedteksten die hij vanaf medio jaren zestig van de vorige eeuw schreef voor zijn partner Wim Sonneveld; en later ook voor andere zangers en zangeressen. In de eerste week van 2018 werd het door hem geschreven lied Het dorp – ons alternatieve volkslied – voor de zevende keer gekozen tot nummer 1 in de Evergreen Top 1000. Dezelfde week opende in Museum Slager in Den Bosch de expositie De aanblik alleen met schilderijen van zijn hand.

Kalmte en spanning

Friso Wiegersma: De aanblik alleen – De Tweeling (40 x 40 cm., goauche, 1961)

Ten eerste is Museum Slager, dat sinds 1976 bestaat, een ontdekking. In dit intieme museum, gelegen onder de rook van de Sint Jan, wordt nagelaten werk geëxposeerd van acht Bossche schilders uit drie generaties van de familie Slager. Verder zijn er wisseltentoonstellingen. Tot eind januari 2019 zijn drie zalen gewijd aan het werk van Friso Wiegersma. Hier stap je binnen in de verfijnde, serene en mysterieuze wereld van deze beeldend kunstenaar. Het zijn voornamelijk stillevens, waarin vaak mensen figureren.Deze mensen spelen een bijrol, de hoofdrol is weggelegd voor interieurs, uitzichten of doorkijkjes. Het zijn sfeervolle doeken, die zowel kalmte als spanning uitstralen. Want wat gebeurt er, wat is er net gebeurd of wat gaat er gebeuren?

Theatraal dramatisch

Friso Wiegersma in zijn atelier (foto Wil Dekkers)

De altijd figuratieve doeken hebben iets theatraal dramatisch, hoewel Wiegersma daar volgens eigen zeggen niet op uit was. In het boek Friso Wiegersma Schilder, dat in 2006 uitkwam bij zijn overzichtstentoonstelling in Museum Jan van der Togt, schreef hij dat zijn schilderijen vaak de indruk maken van een stilgezette gebeurtenis waar mensen een verhaal achter zoeken, terwijl hij daar niet mee bezig was geweest: “Althans, niet bewust. Maar mocht de toeschouwer toch associatief te werk gaan bij het aanschouwen van mijn werk, en er een eigen verhaal in willen zien, dan heb ik daar verder geen moeite mee. Het onderbewuste is in alle kunstvormen nou net dat, wat het vaak zo spannend maakt.”

Deuren en doorkijkjes

Friso Wiegersma in een open deur met het kunstwerk Blue Skies (foto Marc Bolsius)

Friso Wiegersma: De aanblik alleen – Blue Skies (66 x 55 cm., acryl op karton, 2002)

Friso Wiegersma zei ook: “Mensen die thuishoren in de wereld die ik creëer, brengen een levend element in een vaak kale ruimte.” Inderdaad zijn de kamers en gangen op zijn doeken vaak opmerkelijk kaal en leeg. Of er staat alleen een tafel, een bank, een kast of een lege vaas op een bijzettafel. En er zijn opmerkelijk veel deuren in zijn werk; open of dicht. Die deuren en de vele doorkijkjes benadrukken de theatraliteit. Wat is daar achter? Wie is daar net door vertrokken? Of wie komt er zometeen binnen door die deur? Soms doen de doeken denken aan de serie Grief van Erwin Olaf; deze foto’s zijn ook zo mysterieus.

De aanblik alleen

De titel van de expositie – De aanblik alleen – is afgeleid van een citaat van de Frans dichter Paul Valéry uit 1938: “Niets is verwonderlijker dan bepaalde uitlatingen en stellingen van kunstenaars, overladen met filosofie en met vaak naïeve overwegingen, aangevoerd met het doel het publiek voor te bereiden op de intelligentie van hun werk en het in de stemming te brengen de aanblik ervan te doorstaan. Maar het is bij de kunst daarentegen juist de aanblik alléén die de emotie te weeg moet brengen. Een schilder zou er altijd op bedacht moeten zijn te schilderen voor iemand aan wie als he ware het vermogen tot gearticuleerd taalgebruik vreemd is.”

De hand van de meester

Friso Wiegersma: De aanblik alleen – Het Oordeel van Paris (200 x 173 cm., tapisserie in opdracht van Hendrik Wiegersma, 1960)

Friso Wiegersma: De aanblik alleen – De Rode Kamer (27,5 x 27,5 cm., goauche, 1965)

Hoewel Friso Wiegersma zichzelf schilder noemde, bestaat zijn werk voornamelijk uit gouaches of pasteltekeningen. Niet uit olieverf op doek. Vooral de pasteltekeningen zijn puur, daar steunde de meester zijn hand rechtstreeks op het karton of het papier. Van veel werken is de steunkleur romig: zachtroze of zachtgeel, muisgrijs, lichtblauw of gebroken wit. Ook die kleuren dragen bij tot de sfeervolle sereniteit. Maar soms knalt Wiegersma de toeschouwer tegemoet met knalrood, knalgeel of knalblauw. Heel bijzonder is een tapisserie van twee meter bij 173 centimeter, getiteld Het Oordeel van Paris. Het in 1960 gemaakt in opdracht van zijn vader, samen met nog een tapisserie Samson en Delilah. Het Oordeel van Paris maakt deel uit van de tentoonstelling.

Telkens weer

Friso Wiegersma: De aanblik alleen – Gang met Beeld (50,5 x 45 cm., tekening met pastel, 2006)

Ronduit ontroerend is de pasteltekening Gang met beeld uit 2006, het laatste werk dat Friso Wiegersma (af)maakte. Wéér met deuren in de hoofdrol: één gesloten en één op een kier met buiten een dichtgebonden (vuilnis?) zak. Een groot compliment gaat uit naar Hans van der Woude, na Wim Sonneveld de partner van Wiegersma, sinds 31 juli 2001 diens echtgenoot en sinds 6 juni 2006 weduwnaar en erfgenaam van Wiegersma. Dat compliment geef ik, omdat hij het telkens weer voor elkaar krijgt om het werk van zijn man onder de aandacht te brengen en op die manier levend te houden. Van der Woude is de drijvende kracht achter deze mooie expositie, die een ritje naar Den Bosch meer dan waard is. Erg mooi zijn twee vitrines met schetsen van Wiegersma en ook een aantal foto’s, waaronder polaroidfoto’s van deuren.

Niemand dan wij

Friso Wiegersma: De aanblik alleen – schetsen in een vitrine van Museum Slager (foto Marion Lammers)

De vitrines zijn mede ingericht door journalist, radiomaker en producer Frank Jochemsen, die vorig jaar ter gelegenheid van de honderdste geboortedag van Wim Sonneveld met Hans van der Woude de brievenbundel Niemand dan wij samenstelde; een bundel met brieven die Sonneveld en Wiegersma elkaar schreven. Frank Jochemsen en Hans van der Woude houden zondag 25 november om 14.00 uur in het museum de theatrale lezing Niemand dan wij. Daarin vertellen ze over de correspondentie, over hoe zijn de brieven vonden en hoe het boek tot stand kwam. Bij de lezing worden privéfilmpjes vertoond, maar ook decor- en kostuumontwerpen, tekeningen en foto’s. Toegang 17,50 euro (vooraf aanmelden bij secretariaat@museumslager.com).

Friso Wiegersma: De aanblik alleen, t/m 27 januari 2019 in Museum Slager (Choorstraat 8, Den Bosch). Open dinsdag t/m zondag van 13.30 tot 17.00 uur. Inlichtingen: 073-6133216 of www.museumslager.com Zondag 25 november is om 14.00 uur de theatrale lezing Niemand dan wij. Het brievenboek Niemand dan wij (Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar) is in het museum te koop voor 24,99 euro. Het boek Friso Wiegersma – Schilder (Uitgeverij Terra) uit 2006 is hier ook te koop voor 14,95 euro.