De Elephant man: ecce homo op alle fronten

‘The elephant man’; dat was de bijnaam van de zwaar misvormde Engelsman Joseph Merrick, die in 1862 werd geboren en in 1890 overleed. Zijn waargebeurde levensverhaal, dat slechts 27 jaar duurde, werd in de moderne wereld bekend, nadat Bernard Pomerance in 1977 het toneelstuk The Elephant Man schreef. David Bowie speelde eind jaren zeventig/begin jaren tachtig van de vorige eeuw op Broadway de titelrol. In Nederland ging in 1981 bij de Haagse Comedie het toneelstuk De Olifantman in première, met Lou Landré in de titelrol en Willem Nijholt als de arts die Merrick bestudeerde en vaststelde dat de uitstulpingen op zijn lichaam en op zijn schedel het gevolg waren van elefantiasis. In 1980 maakte David Lynch de film The Elephant Man, met John Hurt in de titelrol. Het werd een wereldhit. Nu staat in Amsterdam-Noord voor het eerst ooit en waar dan ook het verhaal over Joseph Merrick als musical op de planken: De Elephant Man de musical is er dankzij Frank Affolter die de muziek componeerde, de productie op poten zette, verantwoordelijk is voor de regie, voor wat niet eigenlijk?

Olifantshuid

Frank Affolter (foto Andy Doornhein)

Frank Affolter is al tien jaar met dit project bezig. Een olifantshuid kan hem niet worden ontzegd. Hij regelde met minimale financiële middelen – 5000 euro van de gemeente Amsterdam, eigen geld en particulieren – negen work-in-progess-voorstellingen van zijn geesteskind in Het Zonnehuis in Amsterdam-Noord. Ik zag de vierde voorstelling en ik kan iedereen aanraden om deze geslaagde voorstelling-in-wording te gaan zien; voordat het te laat is. Deze originele musical, met tekst van Lars Boom, heeft goede muziek, is ontroerend en heeft prachtige historische kostuums van Liesbeth van Muyden van Kidstorical Costumes. Eigenlijk denk je: hoe kan het dat er niet allang een musical over Joseph Merrick is gemaakt? Gezien het succes van Phantom of the Opera en The Beauty and the Beast.

Groot orkest

De Elephant Man de musical (foto Andy Doornhein).

Tien spelers, onder wie ‘ouwe rotten’ als Lucie de Lange en Bert Simhoffer, acteren en zingen voortreffelijk. Ze worden live begeleid door een orkest van maar liefst twaalf muzikanten. Kom daar eens om bij een low-budget-productie! Mathieu van den Berk speelt de titelrol en aangezien hij geen zanger is, heeft hij op zijn sterfbed aan het eind van de musical slechts één breekbaar lied, dat hij ontroerend brengt. Hanneke Engels speelt en zingt overtuigend de ‘beauty’ die in ‘het beest’ een mens ziet, Jochem Feste Roozemond speelt en zingt als een Brechtiaanse verteller de kermisklant die de Olifantman aanvankelijk exploiteert in zijn freakshow als ‘de parel van zijn rariteitenkabinet’.

Ecce homo

De Elephant Man de musical, met Robbert Besselaar, Hanneke Engels en Jochem Feste Roozemond (foto Andy Doornhein)

Robbert Besselaar speelt de arts die Merrick wil onderzoeken en die hem in feite ook exploiteert door hem in ruil voor donaties te tonen aan de elite. Zowel de kermisklant als de arts beschouwen de Olifantman als hun eigendom. Ze zingen allebei telkens weer: “hij is van mij alleen!” De kermisklant toont hem als freak aan het gepeupel, de arts toont hem als bezienswaardigheid aan de elite. In beide gevallen is er sprake van: ‘ecce homo’. De musical is ontroerend, omdat wordt benadrukt dat onder elke buitenkant een ziel schuilt, dat moed en waardigheid hand in hand gaan. Maar ook dat je zonder vooroordelen en met liefde de mens in het beest kunt leren kennen.

“Hij is de Elephùntmèn”

Kortom, ik was zeer aangenaam verrast. Maar ik heb twee puntjes van kritiek. De voorstelling straalt een Engelse ziel uit. Niet alleen door de historische kledij van de acteurs, maar ook door de Angelsaksiche sfeer. Een terugkerend zinnetje is: “thee is goed voor alles”. Ik begrijp enigszins dat de titel van de musical Engelstalig is. Tenslotte heet My Fair Lady in Nederland gewoon My Fair Lady. Hetzelde geldt voor The Sound of Music, The Lion King, Phantom of the Opera en The Beauty and the Beast. Dat zijn Engelse of Amerikaanse musicals. Maar hier gaat het om een origineel Nederlandse musical. Dus, why? Bovendien, als alle personages Nederlands spreken, waarom hebben ze het dan telkens over de ‘Elephùntmèn’ midden in een Nederlandse zin? Dat vond ik storend en ik schat de schrijver Lars Boom hoger in.

Geen uiterlijk vertoon

Verder heeft de Olifantman in deze work-in-progress-voorstellingen zeer beperkt een verminkt gezicht. Eerst draagt hij een juten zak over zijn hoofd, later blijkt dat zijn gezicht half bedekt is met een huidkleurig masker. Het lijkt of hij met zijn hoofd in een bord Brinta is gevallen, de pap niet heeft afgeveegd en de smurrie is opgedroogd. Mathieu van den Berk draagt verder een jas met een ingebouwde bochel en zijn tred doet denken aan die van de gebochelde van de Notre Dame. Beelden op Youtube laten zien dat David Bowie op Broadway destijds een raar loopje had, maar verder geen masker droeg of uitstulpingen had op zijn gezicht of zijn lijf. Daar werkte het kennelijk om bezoekers hun fantasie de vrije loop te laten gaan. Zie: https://www.youtube.com/watch?v=cPithDmHrd0. Het kan zijn dat de producent wilde dat fans van David Bowie hun idool daadwerkelijk zouden herkennen. Maar Bernard Pomerance, de auteur van het toneelstuk, schrijft voor dat de Joseph Merrick-vertolker géén vervormende make-up hoeft te dragen: “de acteur portretteert Merricks mismaaktheid dankzij zijn lichamelijkheid, waardoor het publiek kan fantaseren over zijn uiterlijk”.

Gaat dit zien!

Ondanks deze twee puntjes van kritiek rond ik af met de aansporing om deze musical te gaan zien, voordat het te laat is. En vooral, gaat dit zien, heren en dames producenten en schouwburgdirecteuren. De Olifantman van Frank Affolter en zijn team verdient een langer leven dan slechts negen dagen in Tuindorp Oost-Zaan.

De Elephant Man de musical, gezien 26 oktober in het Zonnehuis in Amsterdam-Noord. Een productie van Stichting TEM (The Elephant Man) en productiehuis Affolter Productions, initiatief, muziek en regie Frank Affolter, script Lars Boom, choreografie Tamar Shahinian, met Mathieu van den Berg, Jochem Feste Roozemond, Robbert Besselaar, Hanneke Engels, Lucie de Lange, Bert Simhoffer en anderen. Alleen nog te zien in het Zonnehuis (Zonneplein 30, Amsterdam-Noord) op 27, 29, 30 en 31 oktober om 20.15 uur en zondag 28 oktober om 14.30 uur. Foto’s Andy Doornhein. Tickets en informatie: www.the-elephantman.nl