De Tocht der Tochten ‘giet oan’; als spektakelmusical
De startkooi (foto Joris van Bennekom)
De Tocht, zo heet de musical die zondag 1 oktober in wereldpremière ging in Leeuwarden en die in het speciaal voor deze musical gebouwde Friso Theater voor onbepaalde tijd te zien is. Het goede nieuws is dat de megamusical ongekend indrukwekkend is als spektakel, met een draaiende ijsvloer van tweeduizend meter en op de achtergrond op een negentig meter breed scherm magnifiek bewegende filmbeelden van locaties langs de route. Minder goed nieuws is dat inhoud niet bijster interessant is en nauwelijks kan boeien of ontroeren. De makers zullen niet blij zijn met recensies in de grote kranten. Het uiterlijk vertoon wordt overal geprezen, maar de recensenten zijn minder lovend over “het flinterdunne verhaal” (De Telegraaf), “het aan alle kanten rammelende script” (AD) en Hein Janssen schrijft in de Volkskrant: “De ijsbaan zelf ligt rond de tribune en wordt voortbewogen waardoor de artiesten kunnen versnellen en vertragen. Dat is een kwartiertje imposant maar op den duur ook nogal saai.” En De Theaterkrant schrijft: “De Tocht imponeert met schilderachtige projecties van Friesland, maar kampt ook met schetsmatige personages. Door het wankele script zakt de spektakelmusical uiteindelijk door het ijs”.
Honderden brieven
Klunen (foto Joris van Bennekom)
De recensent in De Metro is minder meedogenloos, maar schrijft toch: “Laat ik eerlijk zijn: nee, de brok in de keel ontbrak (wie weet hebben andere toeschouwers dat wel) […..] Genoeg gezeurd, want De Tocht is desondanks zeer geslaagd. Alleen voor de prachtige, nee grandioze Elfstedentocht-plaatjes ga je al naar Leeuwarden (gezien de ticketverkoop zijn 85.000 mensen dat al van plan).” Opvallend is dat De Leeuwarder Courant buitengewoon lovend is en in de voorbeschouwing vijf sterren aan de productie geeft: “Musical De Tocht is er een van bijzondere klasse en verdient om lang in Leeuwarden te blijven”.
Na afloop van de première was in de wandelgangen te horen dat vooral toeschouwers uit Friesland zeer enthousiast waren. Bij het buffet stond ik na afloop naast een oudere Fries die de tocht drie keer had gereden; voor het eerst in 1963. Toen was hij pas zeventien en hij mocht toen eigenlijk niet meedoen. Maar daar trok hij zich niks van aan. In januari 2018 stond in De Leeuwarder Courant een oproep om Elfstedentochtverhalen in te sturen als inspiratie voor het script. Er werden honderden, soms handgeschreven brieven ingestuurd. Daar was vast ook een brief bij van deze oudere heer. Het dikke programmaboek – 66 pagina’s – begint heel toepasselijk met een voorwoord aan ‘Beste Elfstedentochtliefhebber’. Dit is een musical voor liefhebbers van de Elfstedentocht en daar zijn er heel veel van.
Kunstschaatsen
Nandi van Beurden met de Sneker Waterpoort op de achtergrond (foto Joris van Bennekom)
‘Samen’; dat woord staat centraal in de deze musical. Samen, niet alleen. Vallen, opstaan en weer doorgaan. De woorden ‘vallen en opstaan’ zijn ook toepasselijk op het ontstaan van De Tocht. De productie had een lange aanloopfase en het hing een aantal keren aan een zijden draad of het allemaal wel door zou gaan. Het idee ontstond in 2014, twee jaar later sloegen Madelène van Beuzekom, Foppe van der Veen, Johan van der Kooi en Natasja Kersteloo de handen ineen om een voorstelling te maken in de Leeuwarder Elfstedenhal.
De Tocht van Morgen, moest die musical gaan heten. In de daaropvolgende jaren werden de plannen groter en groter. Tot het huidige spektakel. Voornoemde Madelène van Beuzekom – de drijvende kracht achter Entertainment on Ice – begon als achtjarig meisje met kunstschaatsen en debuteerde als tienjarige bij Holiday on Ice. Zes jaar lang schaatste ze als enig Nederlands meisje bij dit internationale gezelschap. Het zal geen toeval zijn dat de hoofdrol Annet, gespeeld door Nandi van Beurden, in De Tocht een paar keer flashbacks heeft naar haar verleden als kunstschaatser. Terwijl haar personage Annet op de voorgrond van het reusachtige toneel met pijn en moeite de Elfstedentocht probeert uit te rijden, maakt haar jeugdige alter ego op de achtergrond gracieuze sprongen als kunstschaatser. Een mooi beeld, absoluut.
Hindernissenparcours
Theo Martijn Wever met zijn vader en de boerderij op de achtergrond (foto Joris van Bennekom)
In 2017 voegde de ervaren theaterproducent Hans Staal zich bij het team. In 2019 ging de doorgewinterde musicalregisseur Eddy Habbema zich ermee bemoeien. In maart 2020 werden de plannen gepresenteerd aan de pers; een week later ging het land op slot vanwege corona. De beoogde première werd in juni 2020 noodgedwongen een jaar uitgesteld.
In oktober 2020 werd het concept bedacht om de voorstelling te laten spelen op een draaiende ijsvloer. Een jaar later werd een locatie gevonden voor een speciaal te bouwen theater, dichtbij het centrum van Leeuwarden. In januari 2022 begon de kaartverkoop en er werden meteen meer dan 17.500 kaarten verkocht. Een maand later was er opnieuw noodgedwongen uitstel vanwege corona en de ontdekking dat de grond op de bouwlocatie vervuild was. Mensen die al een kaartje hadden gekocht konden hun geld terug vragen, maar bijna niemand deed dit.
Friso Theater: ‘it giet oan’
Boy Ooteman en Jolijn Henneman (foto Joris van Bennekom)
In september 2022 werd een nieuwe locatie gevonden op een industrieterrein aan de rand van Leeuwarden; in januari 2023 werd hier de eerste paal geslagen voor het Friso Theater met 1460 stoelen, de draaiende schaatsbaan van tweeduizend kilo en geavanceerde projectie op een negentig meter breed scherm in een halve cirkel dat open en dicht kan. Daarop worden nu ook oude beelden van de Elfstedentocht geprojecteerd. Voor het scherm ligt de schaatsbaan op wielen, die wordt aangedreven door een motor.
Omdat de ijsbaan beweegt, blijven de acteurs op hun plek zichtbaar voor het publiek. Bewegende beelden achter de acteurs suggereren dat er duizenden mensen op de ijsbaan staan. Soms zie je nauwelijks verschil tussen het beeld en acteurs, Bovendien doen elke voorstelling tientallen schaatsende figuranten mee.
Scène aan het einde van de tocht, met in het midden Thijs Meester (foto Joris van Bennekom)
Open doekje, terecht !
Scènefoto bij Dokkum (foto Joris van Bennekom)
Deze musical biedt, als het gaat om uiterlijk vertoon en spektakel, alle verwachtingen. De toneelopening, die half rond is, is immens groot. Het is wonderbaarlijk hoe de schaatsers – spelers en figuranten – voor je neus over het ijs zwieren. Toen tijdens de première voor het eerst tientallen toerrijders voorbij reden en op de achterwand het landschap in tegengestelde richting voorbij zoefde, onthaalden toeschouwers dit schouwspel terecht met een open doekje. Dit is nog nooit vertoond, zelfs niet bij Soldaat van Oranje de musical.
Maike Boerdam en Thijs Meester (foto Joris van Bennekom)
In het script van Allard Blom hebben vijf vrienden uit het Friese dorp Wergea elkaar als kinderen beloofd de Elfstedentocht te schaatsen als die zich weer aandient. Als de tocht na lange tijd weer wordt gehouden, komen ze samen. Allemaal met hun eigen problemen. Een van hen had een nachtclub op Ibiza, maar die is vanwege corona failliet gegaan. Een ander zag zijn huwelijk stranden, twee broers zijn gebrouilleerd. Annet, gespeeld door Nandi van Beurden, is ongeneeslijk ziek. Thijs Meester speelt een zesde personage die de tocht schaatst om de dood van zijn vrouw te verwerken. Hij strooit – vanuit een thermoskan – haar as uit op de plekken waar ze ooit samen waren. Onderweg ontmoet hij zijn vrouw, gespeeld door Maike Boerdam, in zijn fantasie.
“It sil wêze”
Scène met de tegeltjesbrug in Tytsjerksteradiel (foto Joris van Bennekom)
Er zijn zeker verrassende en grappige dingen in het script. De musical opent met beelden van een persconferentie. De enige echte Wiebe Wieling, voorzitter van de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden, kondigt aan dat de zestiende Elfstedentocht anno 2023 doorgaat: “It sil wêze!” (Het zal wezen). Hij wordt op beeld geflankeerd door Commissaris van de Koning Arno Brok, Burgemeester Sybrand Buma en ijsmeester Sytse Prins. Deze eregasten zaten bij de première dus naar zichzelf te kijken; Sybrand Buma mét ambtsketen!
W.A. van Buren
Ook een grappige vondst is dat de weduwnaar met de thermoskan in een flashback terugdenkt aan het moment dat een Elfstedentochtrijder hem en zijn toenmalige verloofde fotografeerde. Hij vraagt de hem onbekende jongeman, gehuld in Marlborojack, naar zijn naam. Het antwoord: “W.A. Buren”. Daar is dus een soort cameorol voor Willem Alexander. Goed gevonden.
Tegeltjeshelden
Na twee uur is de voorstelling voorbij; zonder pauze. De ijsvloer blijft niet langer dan twee uur bespeelbaar. Nogmaals, de beelden dwingen respect af. Bijvoorbeeld ook van de bestaande brug bij Tytsjerksteradiel met de zogeheten ’tegeltjeshelden’: foto’s van deelnemers aan de Tocht der Tochten. Het is voor deze productie te hopen dat nog veel mensen naar het Friso Theater gaan om deze spektakelmusical te zien. Want zoveel pijn en moeite, inventiviteit en technisch vernuft verdient het om beloond te worden.
Rob Goudeketting en A-R in ‘winters chique’ op de blauwe loper (foto Edwin Smulders)
De Tocht, gezien 1 oktober in het Friso Theater en aldaar tot onbepaalde tijd (behalve maandag en dinsdag). Script en liedteksten Allard Blom, muziek Sytse Broersma en Ad van Dijk, muzikale leiding en arrangementen Jeroen Sleyfer, production design Luc Peumans, technisch producent Stano Kusik, videoproductie Ramon Hoogerhuis, soundscape Linze Valk, regie Eddy Habbema, kostuums Arno Bremers, choreografie & staging Marc Forno, met o.a. Nandi van Beurden, Wolter Weulink, Theo Martijn Wever, Boy Ooteman, Jolijn Henneman, Thijs Meester en Maike Boerdam, scènefoto’s Joris van Bennekom. Dit is een productie van De Tocht BV (Hans Staal, Madelène van Beuzekom, Foppe van der Veen en Lisette Bokma). Kaarten en meer inlichtingen: www.spektakel.musicaldetocht.frl/spektakelmusical-de-tocht/
