Zij zitten en zeggen even niets: klein en fijn
Marguerite de Brauw en Julien Croiset (foto Marieke Timp)
Zij zitten en zeggen even niets, zo heet de nieuwe productie van Studio Antigone die tot en met 9 februari 2024 op diverse data en in diverse steden nog slechts zes keer te zien is. Zeer de moeite waard voor toneelliefhebbers. De nu 81-jarige regisseur en theatermaker Agaath Witteman richtte in mei 2021 Studio Antingone op. In de eerste productie Antigone speelde Julien Croiset – zoon van het echtpaar Hans Croiset (88) en Agaath Witteman – en Marguerite de Brauw de hoofdrollen.
In maart 2024 staat van Studio Antigone de première gepland van het toneelstuk Schrijf me in het zand uit 1989 van de in 2021 overleden schrijfster Inez van Dullemen. In dit beladen stuk worden aan de hand van dagboekfragmenten incestueuze relaties binnen een gezin blootgelegd. Theater van het Oosten speelde het stuk in het seizoen 1989/1990, destijds ook in de regie van Witteman. Het was hoog tijd dat dit belangrijke toneelstuk weer te zien was.
Tussendoor spelen Julien Croiset (58) en Marguerite de Brauw (50) samen het verrassende toneelstuk Zij zitten en zeggen even niets uit 2002 van de Pakistaanse schrijver Ali Junejo. De eenakter gaat over een stel, dat uit elkaar is gegroeid en niet meer met elkaar verder wil en kan. De twee mensen delen weinig meer dan een tienjarige kind. Zij is druk, hij is depressief. Het was, achteraf gezien, niet zo’n goed idee om samen een kind op de wereld te zetten. Ze komen bij elkaar om te bespreken – lees: te ruziën – over wie het meisje moet ‘nemen’. Want ze zijn allebei niet in staat om voor het kind te zorgen. Zij zitten en zeggen even niets is fascinerend teksttoneel. De man en de vrouw discussiëren over het kind, ze hebben kritiek over hoe de ander in het leven staat, ze proberen voortdurend elkaar te slim af te zijn.
Marguerite de Brauw en Julien Croiset, decor Herbert Janse (foto Marieke Timp)
Pingpongen met taal
Julien Croiset en Marguerite de Brauw (foto Marieke Timp)
Het is tak-tak-tak, pingpongen met taal. Boeiend, want het blijft van tijd tot tijd gloeien tussen twee mensen die elkaar ooit liefhadden. In een ontroerende scène brandt zij haar vingers aan een pizza uit de magnetron, waarna hij de pijn probeert te verzachten met een ijsklontje. Het enige waar ze het roerend over eens zijn, is dat een van de twee de verantwoordelijkheid voor het kind moet nemen. Want één ding weten ze zeker: “we kunnen het allebei niet doen”. Want: druk, druk, druk. Zij zegt: “Ik heb geen zin in ruzie”. Zijn antwoord: “Dat zou je niet zeggen”. Zij zegt: “Laat je moeder haar maar nemen”. Zijn antwoord: “Waarom niet je zus?” Hij oppert adoptie, waarop zij aanvankelijk ontploft: “Je gaat ons kind on line zetten!?” Hij: “Dat geeft haar een kans op een leven met mensen die het iets kan schelen. Ze zou dan ouders hebben, échte ouders”.
Julien Croiset (foto Marieke Timp)
Het spel van Julien Croiset is ingetogen. Hij straalt uit dat zijn personage zich superieur voelt aan zijn ex-geliefde. Eigenlijk aan alle – met name: werkende – vrouwen. Soms, als hij zich toch opwindt en zijn stem overslaat, klinkt hij als zijn vader. Dit is zeker bedoeld als een groot compliment, want Hans Croiset is en blijft een van de allerbeste acteurs die Nederland ooit had. Marguerite de Brauw speelt een gefrustreerde vrouw, die uit onmacht veel schreeuwt. Zij bijt haar ex-geliefde toe: “Je hoeft niet zo passief agressief te zijn”. Zijn respons: “Ik ben actief agressief!” Het stuk gaat over twee mensen die geen andere keuze hebben dan een ‘warm, harmonieus, liefdevol, stabiel thuis te zoeken voor hun jongedame’; zo formuleren ze hun zoektocht naar adoptieouders.
Soms deed de voorstelling me denken aan het toneelstuk Wie is er bang voor Virginia Woolf? van Edward Albee, dat begin januari 2024 voor de zoveelste keer opnieuw wordt gespeeld. Weer door het theaterbureau dat vroeger Hummelinck Stuurman heette en nu Kobra Theaterproducties. En nu met de verrassende cast: Bas Hoeflaak en Sanne Wallis de Vries als George en Martha. Ik had de associatie met deze klassieker, omdat beide stukken gaan over een kind van twee gefrustreerde mensen. Een kind, dat nooit ten tonele komt. Alleen ter sprake. Bij Albee blijkt het kind uiteindelijk een verzinsel, in Zij zitten en zeggen even niets komt het meisje uiteindelijk even wanhopig in beeld. Maar het zou ook zomaar een verzonnen ritueel kunnen zijn, waarbij de twee ex-geliefden tenminste nog iets hebben om over te praten.
Een gouden greep
De voorstelling is klein en fijn. Dat geldt voor het spel en dat geldt voor het sobere decor van Herbert Janse. Met een zwevend keukentje en rare zitelementen. Na afloop van de première vertelde Julien Croiset me dat hij het stuk van de Pakistaan Ali Junejo had gevonden, toen hij op internet op zoek was naar een stuk voor twee mensen. Een gouden greep. Het toneelstuk, dat in de originele versie Both sit in silence for a while heet, was vorig jaar een grote hit in Pakistan. Daily Times, een Engelstalige krant in Pakistan, schreef in augustus 2022: “Theaterliefhebbers krijgen een behoorlijke traktatie; het is meer dan alleen een toneelstuk. Het is een ervaring. […..] Both sit in silence for a while is een toneelstuk geboren uit vele kleine overpeinzingen en misschien wat reflectie. […..] De show speelt met het idee van hoe ver we bereid zijn te gaan voor wat we willen. Dit is een echt revolutionair toneelstuk voor een nieuwe ruimte in het theater van Pakistan.”
Marguerite de Brauw en Julien Croiset (foto Marieke Timp)
In februari van dit jaar schreef een recensent in de Pakistan Observer: “Dit is een simpel verhaal met diepe, complexe emoties uit het dagelijks leven. […..] Dit stuk gaat over potentieel alledaagse problemen: wrang, meelevend, oncomfortabel en pijnlijk. […..] De discussies zijn heetgebakerd, er worden akelige conclusies getrokken en er zijn ijzige stiltes. En er is ruimte voor emotionele energie, zwarte humor en toch ook een glimp van romantiek.” De recensent noemde het stuk ‘een episch portret van wat er gebeurt achter gesloten deuren en over wat er eventueel tussen mensen kan gebeuren’. Ik ben het hier helemaal mee eens; als toeschouwer zit je voortdurend op het puntje van je stoel.
De filmposter van Joyland
De in Karachi geboren Ali Junejo speelde in Pakistan in zijn eigen toneelstuk zelf de mannelijke hoofdrol. Hij speelde onder meer in beroemde stukken, zoals Wachten op Godot en Equus, maar hij werd in eigen land en ook daarbuiten vooral bekend door zijn hoofdrol in de controversiële Bollywoodfilm Joyland van de regisseur Saim Sadiq. Ali Junejo speelde in deze film een getrouwde man die verliefd wordt op een transvrouw. Het was alleen al om die reden een grensoverschrijdende film, die aanvankelijk in Pakistan zelfs verboden werd. De film won internationaal veel prijzen, regisseur Saim Sadiq werd vorig jaar in Cannes onderscheiden met de Queer Palm.
‘All in the family’
Julien Croiset (foto Marieke Timp)
Het was dapper van Ali Junejo om deze filmrol te accepteren. Veel acteurs hadden de rol geweigerd vanwege het controversiële script. Het is ook dapper en prijzenswaardig dat Studio Antigone dit stuk voor het eerst in Nederland ten tonele brengt, in de vertaling van Julien Croiset. Zij zitten en zeggen even niets is weer een ‘all in the family’-productie, want Agaath Witteman is de eindregisseur.
Een beetje slordig is dat op de website van Studio Antigone vermeld staat dat Aus Greidanus junior de regisseur is. Volgens Witteman had Greidanus de regie niet doen, doordat onverwachts de repetitie- en speelschema’s veranderen. Om die reden nam zij de (eind)regie over. Desondanks staat op de website van het Singer in Laren bij deze voorstelling alleen een portretfoto van Aus Greidanus junior. Werk aan de winkel, Alexander Croiset, die verantwoordelijk is voor de website! Deze kleinschalige voorstelling is voor toneelliefhebbers zeker de moeite waard. Kortom, gaat dit zien! Er zijn tot en met 9 februari nog slechts zes voorstellingen.
Zij zitten en zeggen even niets, gezien 30 november 2023 in Schouwburg Amstelveen. Een productie van Studio-Antigone. Tekst Ali Junejo, vertaling en spel Julien Croiset, verder met Marguerite de Brauw, eindregie Agaath Witteman, decor Herbert Janse, kostuums Dorien de Jonge, scènefoto’s Marieke Timp, website Alexander Croiset. Nog te zien zaterdag 23 december om 20.30 uur in Plein Theater in Amsterdam (020.6654568), vrijdag 5 januari 2024 om 20.15 uur in Theater De Lievekamp in Oss (uitverkocht), vrijdag 12 januari om 20 uur in Perron-3 Theater Rosmalen in Rosmalen (073.8507550), woensdag 24 januari om 20 uur in het Scheldetheater in Terneuzen (0115.695555), zaterdag 27 januari om 20.15 uur in Theater Singer in Laren, Noord-Holland (035.5393933) en vrijdag 9 februari om 20.30 uur in de Koninklijke Schouwburg/Het Paradijs in Den Haag (088.3565356). Inlichtingen: www.studio-antigone.nl
