Les Misérables: een legendarische triomf

Milan van Waardenburg als Jean Valjean (foto Johan Persson)

Les Misérables is terug in Nederland. Of, zoals de producenten Hans Cornelissen en Ruud de Graaf het verwoorden: ‘de legende is terug’. Dat is een groot woord: ‘legende’. Maar hier volkomen terecht. Tweeëndertig jaar geleden was Les Misérables – oftewel in vakjargon ‘Les Mis’ – in Nederland de tweede mega-musicalhit ooit. |Deze Les Mis is nog tot en met 19 maart in Carré en hier terug van 5 juli t/m 6 augustus. De landelijke tournee langs grote theaters in Nederland en België is gepland tot 3 december.

Van springplank naar de Koninklijke Loge

Vajèn van den Bosch sterft als Eponine in de armen van Marius, gespeeld door Michael Muyderman (foto Johan Persson)

 Als ik de kleinschalige musicals van Annie M.G. Schmidt en Harry Bannink over het hoofd zie, was Cats in 1987 de eerste; een productie van Carré met de première op 18 juli 1987 in de piste van Carré. Legendarisch is het commentaar van Joop van den Ende na die première, ruim 35 jaarj geleden: “Het enige wat mis is aan Cats, is dat ík deze musical niet heb geproduceerd”. Joop van den Ende zorgde er vervolgens voor dat hij zo’n uitspraak niet nogmaals hoefde te doen.

Op 28 februari 1991 ging zijn productie van Les Mis in première. Ook in Carré. Dit leverde niet alleen een bijzondere voorstelling op, maar ook een springplank voor menig zanger en acteur. Ik bedoel Henk Poort, Ernst Daniel Smid, Pia Douwes, Vera Mann, Joke de Kruijf en Danny de Munk (die we vóór 1991 alleen als Ciske de rat kenden). Andere hoofdrollen werden vervuld door ervaren spelers als Bill van Dijk en in de komische rollen Simone Kleinsma en Paul de Leeuw. Bijna al deze mensen zaten 5 maart 2023 in de Koninklijke Loge van Carré bij de monumentale première van deze nieuwe Les Mis.

Wat een stem! Wat een power!

Aan de legendarische nieuwe Les Mis klopt alles. De 29-jarige Milan van Waardenburg stapt als de hoofdrol Jean Valjean in de zevenmijlslaarzen van Henk Poort Dat doet deze nieuwe ster aan het musicalfirmament, die eerder in Scheveningen schitterde in onder meer Anastassia, voorbeeldig. Wat een stem! Wat een energie! Wat een power! Wat een ervaring heeft Milan van Waardenburg, die al op z’n elfde meespeelde in de musical Kunt u mij de weg naar Hamelen vertellen, meneer?

Yannick Pluygers als Thénardier in de riolen van Parijs (foto Johan Persson)

Geen zwakke schakel

Freek Bartels als Javert (foto Johan Persson)

Verder stapt Freek Bartels als Javert – de andere mannelijke hoofdrol – even voorbeeldig in de voetsporen van Ernst Daniel Smid als Javert, de politie-inspecteur die Valjean de hele voorstelling op de hielen zit. Ik wist dat Freek Bartels goed kon zingen. Maar zó goed, dat wist ik niet. Hij galmt als een volleerde bariton en acteert erg goed de slechterik van deze volledig doorgecomponeerde musical. Er is verder geen zwakke schakel in de rest van de cast. De jonge garde, zoals Vajèn van den Bosch, Channah Hewitt, Michael Muyderman en Sem Gerritsma, zingen loepzuiver en zijn charmant en innemend. Ellen Pieters en Yannick Plugers zijn komisch als het verderfelijke echtpaar Thénardiers.

Tekeningen van Victor Hugo

De tekening van Victor Hugo van de kleine Cosette

Overdonderend is ook de nieuwe enscenering van de Brit Matt Kinley, die zich heeft laten inspireren door tekeningen van Victor Hugo. Deze Franse schrijver, die leefde van 1802 tot 1885, was de man die in 1861 de roman Les Misérables’ voltooide. De roman speelt zich in Frankrijk af in een periode van grote sociale en politieke onrust. Een tijd die hij zelf meemaakte. Een tijd ook dat fabrieksarbeiders werden uitgebuit en gewone mensen gewapend in opstand kwamen tegen de onderdrukkers. Tijdens de juli-revolutie van 1830 kwamen de armen – ‘les misérables’ – in opstand. Tijdens deze zeer gewelddadige revolutie werden barricades opgeworpen in de straten van Parijs. Bij gevechten vielen vele doden.

Ensemble op de barricade (foto Johan Persson)

Sem Gerritsen als Cosette en Michael Muyderman als Marius (foto Johan Persson)

Ik herinner me dat het decor in de oorspronkelijke versie van Les Mis ook indrukwekkend was. Er werd veelvuldig gebruik gemaakt van een draaitoneel. Balkons aan weerszijden van het toneel konden kantelen om zo samen te vouwen tot barricades. Maar nu is het allemaal nog indrukwekkender. Er wordt veel gebruik gemaakt van projectie, waarbij tekeningen van Victor Hugo als inspiratiebron dienden. Heel toepasselijk, want ook de internationale poster is een tekening van Victor Hugo: het meisje Cosette die met een enorme bezem de straat aan het vegen is.

Zwarter en zwaarder

De scène op de barricade, waar een vuurgevecht vele levens eist, doet denken aan de oorlog in Oekraïne. Daar zijn loopgraven en talloze slachtoffers aan de orde van de dag. Aangrijpend! De productie is hoe dan ook zwarter en zwaarder dan 32 jaar geleden. De scène, waarin Valjean zijn aartsvijand Javert genade verleent, speelt zich af op het zijtoneel van Carré. Heel spannend. De moeilijke solo van Valjean, getiteld Breng hem thuis, is een ontroerend rustpunt. De scène waarin Valjean de jeugdige Marius door het riool naar zijn redding sleept is zowel angstaanjagend als oogstrelend. De zelfmoord van Javert, die van een brug springt, blijft spectaculair.

Sir Cameron Mackintosh: waakhond en eregast

Channah Hewitt als Fantine (foto Johan Persson)

Vajèn van den Bosch als Eponine (foto Johan Persson)

De Nederlandse producenten nemen decor, belichting en algehele enscenering één-op-één over van Sir Cameron Mackintosh op West End in Londen. Mackintosh, die 5 maart als eregast bij de première in Carré aanwezig was, bemoeit zich tot op detailniveau met de Nederlandse uitvoering. Het decor verhuist in vijftien (!) trailers van theater naar theater en bij elke voorstelling zijn ongeveer honderd mensen betrokken. Sir Cameron (s76), drijvende kracht achter grote musicalhits als Cats, Phantom of the Opera, Miss Saigon en in 1985 de aartsvader van Les Mis, was niet voor niets naar de première in Amsterdam gekomen. The New York Times omschreef hem ooit als ‘de meest succesvolle, invloedrijke en machtigste theaterproducent ter wereld’.

Diamanten Ticket Award

De Britse musicalpaus gaf de Nederlandse producenten De Graaf, Cornelissen en Lambaart persoonlijk toestemming om zijn nieuwe versie op de planken te brengen. De productie brak ruim twee weken voorafgaande aan de première al een record. Toen hadden de producenten al  een zogeheten Diamanten Ticket Award te pakken: dat betekent 125.000 kaarten in de verkoop. Een bijzonder mijlpaal, helemaal als je je bedenkt dat de samenwerking tussen Ruud de Graaf en Hans Cornelissen twintig jaar geleden. In 2002 maakten ze hun eerste productie: het toneelstuk The Dinner Party van Neil Simon. Cornelissen, toen bekend uit de tv-serie Zeg ‘ns Aaa, speelde zelf een rol in dit toneelstuk, dat lovend werd ontvangen en druk bezocht. Het seizoen daarna volgde een toneelversie van Zeg ‘ns Aaa met de originele cast en werd De Graaf & Cornelissen Producties officieel opgericht.

Vele succesvolle producties volgden, waaronder de musicals Wat zien ik?!, Pietje Bell, Op Hoop van Zegen, The Full Monty, De Jantjes, Heerlijk duurt het langst, A Chorus Line, Adèle Conny Jasperina – de Grote Drie, My Fair Lady, Evita, Titanic, The Rocky Horror Show en Kinky Boots. Op toneelgebied bracht het bedrijf onder andere Happy Hour, Champagne, Waarom mannen seks willen en vrouwen liefde, Midlife, Fatal Attraction en Indecent Proposal. Daarnaast theaterconcerten als Vive la France, Bella Italia en List Shaffy & Piaf. En tevens personality-programma’s zoals Courbois Parels van Poëzie met Kitty Courbois.

Unaniem juichend

Yannick Pluygers en Ellen Pieters als de Thénardiers (foto Johan Persson)

sterren, sterren, sterren

En dan nu die legendarische Les Mis. De recensies zijn unaniem juichend, zoals zelden ooit is vertoond: “Les Misérables: Glorieuze triomf voor de revolutie aan de Amstel” (vijf sterren in De Telegraaf), “De zang is hoogstaand en de effecten zijn geweldig in deze nieuwe, overdonderende uitvoering van de musical Les Misérables” (vijf sterren in de Volkskrant), “Opgefriste versie van Les Misérables is adembenemend en fantastisch theater….. Naar een roman van Victor Hugo van bijna twee eeuwen oud, maar ook in deze tijd vol opstanden en oorlog nog gruwelijk actueel” (vier sterren in het Algemeen Dagblad), “Milan van Waardenburg is de grote ster tussen sterren in overweldigende, vernieuwde Les Misérables ….. “Les Mis overweldigt met grootse composities en prachtige zang” (vijf sterren in Trouw),

nog acht keer vijf sterren

“Nieuwe ‘Les Mis’ staat nog steeds als een huis. (…..)

Waar Hugo zeventig pagina’s nodig had om hoofdpersoon Valjean te introduceren, lukt dat in de musical in één uitgerekt nummer. Vaart, topmuziek en een geweldig historisch verhaal maken van Les Misérables een tijdloos succes. De castingafdeling van De Graaf & Cornelissen verdient een dikke pluim. Er zit geen enkele zwakke plek in de cast” (Het Parool).

Ensemble van ‘lekkere meiden’ (foto Johan Persson)

Noemenswaardig

Noemenswaardig zijn nog drie dingen. Erwin van Lambaart, vroeger de kompaan van Joop van den Ende, is co-producent van deze musical. Opmerkelijk, want het is voor het eerst in jaren dat Van Lambaart weer iets doet in live theater. Ook opmerkelijk: ik heb noch het echtpaar Van den Ende noch De Graaf-Cornelissens concurrent Albert Verlinde bij de première in Carré gezien. Des te opmerkelijk, omdat Van den Ende zowel in 1991 als ian 2008 de producent was van de twee eerdere Nederlandse Les Mis-producties.

Freek Bartels als Javert en Milan van Waardenburg als Valjean (foto Johan Persson)

Seth Gaaikema

Ook noemenswaardig zijn de geweldig talentvolle kinderen die aan de musical meewerken. Telkens andere kinderen, die overigens nog altijd worden geworven. In het programmaboekje staat: “Wij zijn altijd op zoek naar jongens en meisjes (…..) Mail naar het kinderteam via kinderen@lesmiserables.nl.” Verder is het mooi dat na 32 jaar nog altijd de vertaling van Seth Gaaikema wordt gebruikt. Die was goed en blijft goed. Een postuum eerbetoon aan de man die onsterfelijke vertalingen maakte zoals in My Fair Lady ‘A’s ’t effe kèn’ en ‘Het Spaanse graan heeft de orkaan doorstaan’. Of voor Les Mis, 32 jaar geleden en nu: “Hoor je het zingen op het plein van mensen die verdommen om slaaf te zijn”.

Corrie Verkerk, Ernst Daniel Smid en A-R bij de galapremière

Rode loperfoto van A-R (met dank aan fotograaf Edwin Smulders)

Les Misérables, gezien 5 maart in Carré, aldaar nu t/m 19 maart en ook van 5 juli t/m 6 augustus. Een productie van De Graaf & Cornelissen Entertainment en Van Lambaart Entertainment, muziek Claude-Michel Schönberg, tekst Herbert Kretzmer, naar de roman van Victor Hugo, bewerking Trevor Nunn en John Caird, vertaling Seth Gaaikema, decor Matt Kinley (gebaseerd op tekeningen en schilderijen van Victor Hugo), kostuums Andreane Neofitou, licht Paule Constable, regie Laurence Connor en James Powell, met Milan van Waardenburg (of één keer week René van Kooten) als Jean Valjean, Freek Bartels, Michael Muyderman, Channah Hewitt, Vajèn van den Bosch, Sem Gerritsma, Yannick Plugers, Ellen Pieters, Mark Roy Luykx en vele anderen. Scènefoto’s Johan Perssons, rodeloperfoto Edwin Smulders. De landelijke tournee is gepland tot 3 december. Zie voor meer informatie en de volledige speellijst: www.lesmiserables.nl