Amadeus is adembenemend muziektheater

Scènefoto Amadeus, met rechts Sander Plukaard (foto Joris van Bennekom)

Amadeus is een geweldige voorstelling, zowel voor toneel- als muziekliefhebbers. Ten eerste vanwege de kwaliteit van het veertig jaar (!) oude toneelstuk van de schrijver Peter Shaffer, ten tweede vanwege Mark Rietman in de rol van Salieri en verder vanwege de ingenieuze bewerking en regie van Theu Boermans (met een vette knipoog en vlijmscherpe verwijzingen naar de hokjesgeest van het Nederlandse kunstbeleid), de prachtige kostuums van couturier Mattijs van Bergen, het doodenge Freddy Krueger-masker van de hoogbejaarde Salieri – ontworpen door Rolf de Booij en Mathilde Wiessing – en het belangrijke aandeel van het zeventienkoppige orkest, klassieker zangers en een groot koor. Het eerste wat het publiek hoort, is voor de oplettende luisteraar meteen raak: een fluisterend ‘Salieri, Salieri…. Salieri’ op de kadans van de pophit Rock me, Amadeus van Bolland & Bolland en uitgevoerd door Falco. Meteen goed!

Rivaliteit

De Britse schrijver Peter Shaffer had na zijn wereldhit Equus het briljante idee om zijn fantasie los te laten op de vermeende rivaliteit tussen twee componisten die elkanders tijdgenoten waren: Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) en de zes jaar oudere Antonio Salieri (1750-1825). Salieri had aan het hof van keizer Jozef II in Wenen grote aanzien, Mozart gold als een briljante, onconventionele grappenmaker. In 1786 vond op Schloss Schönbrunn in aanwezigheid van de kezier een wedstrijd plaats tussen twee muziekstukken: Der Schauspieldirektor (KV 486) van Mozart en Prima la musica e poi le parole van Salieri. Laatstgenoemde won, Mozart moest genoegen nemen met een poedelprijs. Een soort Vienna’s Next Talent; bewerker en regisseur Theu Boerman legt deze drie woorden smalend in de mond van een hooggeplaatste figuur aan het Weense hof.

Schijnheilige slang versus geniale losbol

Shaffer had dus het geniale idee om de rivaliteit van de geniale Mozart en de bij de in zijn actieve leven gevierde, maar op latere leeftijd al vergeten Salieri uit te bouwen tot een duivelse machtsstrijd. Met tot gevolg de ontijdige dood van Mozart op slechts 35-jarige leeftijd en tot slot de biecht van Salieri dat hij Mozart heeft vermoord. Shaffer voerde Mozart als geniale losbol ten tonele en Salieri als een duivelse intrigant. Een schijnheilige slang, die op hoge leeftijd opbiecht hoezeer hij Mozart haatte. Wat hem vooral dwars zag, was dat de in armoe en ongenade overleden Mozart wèl door de hemelse vinger van God was aangeraakt en hij zelf niet.

‘De geesten van de toekomst’

Scènefoto (foto Joris van Bennekom)

Aan het begin van de voorstelling smeekt de hoogbejaarde Salieri het publiek – oftewel ‘de geesten van de toekomst’ – om te luisteren naar zijn biecht. Hij smeekt God om genade: “Mozart, je moordenaar vraagt om vergeving”. Hij heeft twee hoofdzonden: zijn onverzadigbare snoeplust en zijn allesverterende afgunst. Antonio Salieri werd dankzij dit toneel – en de film die op het stuk is gebaseerd – opnieuw beroemd. Niet als vooraanstaand componist, maar als de jaloerse moordenaar van Mozart. De middelmatige Salieri groeide na tweehonderd jaar uit tot een monumentale toneelfiguur.

Willem Nijholt en Jeroen Krabbé

Willem Nijholt speelde de rol van Salieri maar liefst twee keer: in 1981 maakte hij met deze rol na een aantal musicals zijn comeback bij De Haagsche Comedie als klassiek acteur. Deze voorstelling was geregisseerd door de veel te jonge gestorven acteur en regisseur Guido de Moor. Ik herinner me een magistrale voorstelling met een duivelse Willem Nijholt, die de hele voorstelling zabaglione aan het lepelen was. Tien jaar later speelde hij Salieri opnieuw in een vrije productie van John van de Rest en in de regie van Nijholt zelf. In 2005 vierde Jeroen Krabbé zijn veertigjarig jubileum met deze ijzersterke rol. Opvallend bij deze Bos Theaterproductie was dat er verder slechts twee acteurs op het toneel aanwezig waren: Marc-Marie Huijbregts als een cabareteske Mozart en Tjitske Reidinga als Mozarts vrouw.

Mark Rietman

Mark Rietman als Salieri met op de achtergrond het orkest (foto Joris van Bennekom)

In deze nieuwe Amadeus is het Mark Rietman die Antonio Salieri gestalte geeft. Hoe die dat doet? Angstaanjagend goed! Aan het begin van de voorstelling zit hij als stokoude man in een rolstoel op het voortoneel. Salieri woont in een verpleeghuis en Rietman draagt een natuurgetrouw doodeng masker, dat hem transformeert tot zo ongeveer de broer van Freddy Krueger uit de horrorfilms A Nightmare on Elm Street. Op de achtergrond kijken andere bewoners van het verpleeghuis naar de televisie, waar een concert van André Rieu wordt uitgezonden. Twee verplegers spreken hem op een irritant hulpverlenerstoontje aan: “Hallóóó meneer Salieri, hoe gaat het met úúú?” Aan het einde van de scène zet Rietman zijn masker af, staat op uit de rolstoel en verandert in de duivelse intrigant die Mozart ten gronde richt. De andere bewoners van het verpleeghuis ontpoppen zich tot de musici die de voorstelling begeleiden.

Sander Plukaard

Yela de Jong en Sander Plukaard (foto Joris van Bennekom)

Terwijl Mark Rietman de geweldige rol vertolkt die Peter Shaffer voor hem creëerde, speelt Sander Plukaard de puberale, verwende, onconventionele Mozart precies zoals je zou verwachten. Erg goed, maar weinig verrassend. Hoewel het stuk zijn naam draagt, heeft de rol van Amadeus nu eenmaal veel minder vlees aan de botten dan de rol van Salieri. Mozart ziet er in deze voorstelling dankzij de veelkleurige kostuums zo ongeveer uit als de onconventionele ontwerper Bas Kosters. Het is overigens een verrassing hoe Mozart in deze voorstelling wordt begraven; ik verklap niks.

Theu Boermans

Yamill Jones, Esther Scheldwacht, Mark Rietman en Jaap Spijkers (foto Joris van Bennekom)

De muziek en de zang zijn een weldadig ingrediënt in deze muziektheatervoorstelling. Bewerker en regisseur Theu Boermans maakt duidelijk dat de grens tussen hoge en lage kunst niet bestaat. Hij is niet voor niets de regisseur van repertoiretoneel en van de langst lopende musical aller tijden: Soldaat van Oranje. Kortom: ik heb genoten van Amadeus. Deze productie werd door recensenten terecht bedolven onder de sterren. Al ken je het stuk inhoudelijk goed, toch zit je voortdurend ademloos te kijken en te luisteren. Vooral dankzij het vileine spel van Salieri, zoals dat adembenemend wordt vertolkt door Mark Rietman. Ik kijk uit naar zijn vertolking van de vrouwenversierder Valmont in Dangerous Liaisons, dat vanaf 20 februari 2020 in het DeLaMar te zien is. Met Tjitske Reidinga als markiezin De Merteuil.

Amadeus, gezien 26 juni 2019 in het DeLaMar (aldaar nog tot en met 14 juli). Een productie van de Theateralliantie en het Nationale Theater ism Opera2Day, tekst Peter Shaffer, vertaling, dramaturgie en regie Theu Boermans en Karim Ameur, spel Mark Rietman, Sander Plukaard, Yela de Koning, Vincent Linthorst, Jaap Spijkers e.a., decor Berhard Hammer, kostuums Mattijs van Bergen, scènefoto’s Joris van Bennekom, T/m 14 juli in het DeLaMar, daarna landelijke tournee van 6 september t/m 24 november. Informatie: www.amadeusintheater.nl