Amsterdam door de ogen van Nico Koster

De Kruzenstern tijdens de Sail-Inn (Sail 2000)

Luchtfoto boven het Singel en de Ronde Lutherse Kerk (2007)

Amsterdam en zijn iconen door de ogen van Nico Koster is een nieuw fotoboek.  Nico Koster kwam 78 jaar geleden in Amsterdam-Oost ter wereld. Hij debuteerde 55 jaar geleden als fotograaf, destijds in vaste dienst van De Telegraaf. Hij publiceerde al eerder fotoboeken, veelal gewijd aan kunstenaars; van Karel Appel tot Anton Heyboer en van Corneille tot Kees Verwey. Hij maakte ook de boeken Kijk op schilders – portretten van 50 Nederlandse schilders en Sail Amsterdam 2005 & 2010. In zijn nieuwe boek combineert hij zijn liefde voor zijn geboortestad met zijn liefde voor kunst. Ook komen voor De Telegraaf geschoten fotoreportages aan bod. Klik op de foto’s in dit bericht om de afbeelding te vergroten.

Koffietafelboek

Amsterdam en zijn iconen door de ogen van Nico Koster is een lijvig hardcoverboek van  204 pagina’s. Zet er vier poten onder en je hebt een koffietafel. Het grote, zware boek is bijzonder schappelijk geprijsd: € 34,95. Het is verdeeld in categorieën: eerst straatfotografie, dan nieuwsfoto’s en op pagina 106 begint het hoofdstuk ‘Iconen’ met portretten van kunstenaars, schrijvers, acteurs, musici, couturiers en wereldsterren. De laatste acht foto’s zijn van het Wereldkerstcircus en Het Zwanenmeer door het Shanghai Ballet. Allebei in Carré en allebei producties van Stardust Theatre, het bedrijf van Henk van der Meyden en zijn vrouw Monica Strotmann.

Yoko Ono en John Lennon

Yoko Ono en John Lennon tijdens hun Bed Peace/Hair Peace-demonstratie in het Hilton Hotel (1969)

De carrière van Nico Koster begon niet zozeer bij Henk van der Meyden, maar hij maakte met de toenmalige Telegraaf-journalist wel naam. Dat deed hij vooral, toen hij in 1969 in het kielzog van Van der Meyden in het Hilton Hotel John Lennon en Yoko Ono fotografeerde tijdens hun Bed Peace/Hair Peace-actie. “Ik was een jaar of 27 en liep gewoon met Henk van der Meyden mee, voor zijn showpagina Privé,” vertelde Koster aan Corrie Verkerk, de schrijfster van het inleidende verhaal in het boek.

Hij zei tegen haar over Lennon en Ono: “Dagelijks gingen we bij hen langs, elke dag een uurtje, terwijl Henk hun verhalen vastlegde. […] De kunst was hen ook uit bed te praten en, ja, dat lukte soms.” Koster had veel vaker toegang tot het echtpaar dan collega’s, zoals Cor Jaring, Govert de Roos en andere persfotografen die aan hun bed werden uitgenodigd. Later was hij de negatieven van deze foto’s kwijt. Tientallen jaren later vond zijn dochter een mapje met babyfoto’s, waarin de negatieven zaten van “twee mensen in bed”; Lennon en Ono dus. De cover van Kosters nieuwe boek is een foto, waarop Lennon languit overdwars op bed ligt te telefoneren en Ono zijn blote voeten streelt. Het is een mooie foto, maar ik vind de foto als cover misleidend. Ik vind Lennon en Ono niet echt representatief voor ‘Amsterdam en zijn iconen’.

Rellen

Corrie Verkerk beschrijft Amsterdam in het boek als Kosters “bloedmooie, maar niet zelden grillige fotomodel. Aaibaar, lief, kleurrijk en verrassend. Maar soms ook chaotisch, wild, woest en uitgelaten. Een model met een eigen wil. Hoe het zich ook gedroeg, Koster was erbij”. Tijdens zijn hoogtijdagen als fotojournalist maakte hij ruige foto’s van rellen bij De Telegraaf, toen woedende bouwvakkers in 1966 het redactiegebouw van die krant aan de Nieuwezijds Voorburgwal belegerden. De ophef ontstond, nadat de bouwvakker Jan Weggelaar tijdens rellen over de uitbetaling van vakantiebonnen was gestorven en De Telegraaf suggereerde dat de onfortuinlijke Weggelaar was getroffen door een steen uit eigen gelederen. Later bleek dat een hartaanval hem fataal was geworden. Met als gevolg dat De Telegraaf werd bestormd. Nico Koster legde hele veldslagen vast en fotografeerde ook een menigte die een Telegraaf-busje omver duwden. 

Prijzen

Huiveringwekkend zijn Kosters foto’s van de gijzeling door Molukkers van het Indonesisch consulaat in 1975. De foto van een gegijzelde, die geblinddoekt op het balkon staat met een koord om zijn nek, haalde de wereldpers. Koster won de tweede prijs in de categorie ‘nieuws’ van World Press Photo met een foto uit die serie, waarop de geblinddoekte man staat met achter hem een gewapende Molukker. In 1983 won hij de Zilveren Camera met een foto van de rellen rond een gekraakt pand in de Jan Luijkenstraat; oftewel het kraakpand Lucky Luyk. De zwartwit-foto, waarop ME-ers een charge uitvoeren tegen de achtergrond van een brandende tram, kreeg een spread in het boek. Andere nieuwsfoto’s zijn van provo’s bij Het Lieverdje op het Spui, waarop Nicolaas Kroese – destijds eigenaar van het restaurant d’Vijff Vlieghen in de Spuistraat – op de provo’s inpraat. De naam van Nicolaas Kroese wordt in het onderschrift wel vermeld, maar helaas zonder uitleg wie hij was. Jammer, zoals de onderschriften wel vaker te wensen overlaten. Maar daarover later meer.

Amsterdam in de hoofdrol

Karel Appel in New York met de door hem beschilderde Fokker 100 (zonder jaartal)

Anton Heyboer (zonder jaartal)

In de eerste helft van het boek is de hoofdrol onmiskenbaar weggelegd voor de stad Amsterdam. In de tweede helft spelen beroemdheden de hoofdrol. Leo Duppen, voorheen directeur van Kunstenaarscentrum Bergen en het Cobra museum in Amstelveen, schreef de introductie bij dit deel van het boek. Hij memoreert dat Nico Koster voor het leven vriendschappen sloot met veel CoBrA-kustenaars, zoals Karel Appel en Corneille. Er staan veel foto’s in het boek van Karel Appel: een jonge Appel, kleurenfoto’s van de kunstenaar aan het werk in zijn atelier, de internationaal succesvolle Appel in New York met een door hem beschilderde Fokker 100. De kunstenaar poseerde met dit beschilderde vliegtuig onder zijn arm, met op de achtergrond de Twin Towers. Het werd na 9/11 een legendarische foto.

Aat Veldhoen en Hedy d’Ancona (zonder jaartal)

Bill Clinton in de Spiegelstraat (2006)

Er ontstond een hechte band tussen Nico Koster en meer kunstenaars, zoals Jan Cremer, Rob Scholte en Jan Sierhuis, die medio november in de Hermitage aanwezig waren tijdens de presentatie van het boek. De negentigjarige Jan Sierhuis oogde breekbaar en hetzelfde gold voor Aat Veldhoen die er was met zijn vrouw Hedy d’Ancona. Aatje Veldhoen overleed drie weken later.

De regisseur Koster

Nico Koster is een fotograaf die bij iedereen altijd alles voor elkaar kreeg en krijgt. Leo Duppen schrijft: “Heyboer, die veelal zelf bepaalde hoe hij in beeld gebracht wilde worden, gaf de regie volledig uit handen.” Er staan ook foto’s in het boek van buitenlandse beroemdheden, zoals – voor Koster zo belangrijk dat ze de cover werden – John Lennon en Yoko Ono, Arthur Rubinstein, David Bowie en Bill Clinton. Toen de Amerikaanse president in 2006 Amsterdam bezocht, liep hij toevallig door de Spiegelstraat. Koster vroeg of hij hem mocht fotograferen en legde vast hoe de Amerikaanse president worstelde met een weerbarstige paraplu.

Kees Verwey en Eberhard van der Laan

In het boek staat ook een prachtig portret van de Haarlemse schilder Kees Verwey in zijn atelier (weer geen jaartal). Aandoenlijk is dat Koster Eberhard van der Laan later portretteerde in kunstenaarssociëteit Arti et Amicitiae in een decor dat was opgebouwd uit authentieke doeken, kwasten, palletten, schildersezel, meubilair en snuisterijen uit het atelier van Kees Verwey. Daar zit onze burgemeester in dezelfde stoel waar Verwey in zat, toen Koster hem fotografeerde. Van der Laan bezocht Arti ter gelegenheid van het 175-jarig bestaan van Arti. Dat was in 2014; een jaar voor zijn overlijden. De burgemeester kijkt aandachtig naar een zelfportret van Verwey, de handen rusten op zijn knieën. Je ziet dat die vreselijke ziekte hem al in zijn greep heeft.

 Zonder jaartal

Anton Heyboer in bad in Den Ilp, met zijn vrouwen (zonder jaartal)

Kortom, het is een mooi fotoboek, maar helaas ontbreekt in de de onderschriften erg vaak feitelijke informatie. Zoals jaartallen, maar ook bijvoorbeeld de namen van de bruiden van Anton Heyboer rond de kunstenaar die in bad zit. Wellicht dat in het archief op veel foto’s geen jaartallen staan, maar de namen van de vrouwen van Heyboer zijn bekend. Helaas ontbreken ook Kosters eerste persfoto’s, terwijl die wel ter sprake komen en zelfs het begin van zijn carrière als fotograaf betekenden. Corrie Verkerk schrijft dat zijn foto’s voor het eerst gepubliceerd werden, nadat hij op 22 november 1961 na de moord op John Kennedy extra edities van De Telegraaf had uitgedeeld bij Tuschinski aan mensen die nog niet wisten dat Kennedy was vermoord: “Met mijn Leica schoot ik een aantal foto’s van de verbijsterde gezichten”. Het leverde hem zijn eerste publicatie in de krant op én de vraag of hij vaker reportages wilde maken. Zo kwam het balletje aan het rollen. Waarom staan die foto’s niet in het boek? Ook zoek? Overigens ben ik het met Rob Hoogland eens, die in zijn introductie concludeert: “Dit boek zou bij iedere rechtgeaarde Amsterdammer op de salontafel moeten liggen”. Al was het maar als koffietafel.

Amsterdam en zijn iconen door de ogen van Nico Koster, een publicatie van uitgeverij Samsara (ISBN 9789492995018), 204 pagina’s, hard cover,  € 34,95. Inlichtingen: samsarabooks.com