Frans en Marja de Boer Lichtveld: een beeld van 45 jaar samen werken

Frank de Boer Lichtveld: Verborgen Tuin (1964), hangend ijzersculptuur, collectie Museum Van Bommel-Van Dam (Venlo) (foto Marja de Boer Lichtveld)

Frank de Boer Lichtveld: Spaceship (1969), (foto Marja de Boer Lichtveld)

Frans en Marja de Boer Lichtveld waren 45 jaar een kunstenaarsduo. Een beeld van 45 jaar samen werken; zo heet het boek dat 24 augustus verscheen bij uitgeverij De Waanders & De Kunst. Tweehonderd pagina’s belichten de circa tachtig (!) monumentale werken die het echtpaar Frans (1942-2016) en Marja (1941) de Boer Lichtveld de afgelopen decennia in Nederland hebben neergezet. Op pleinen en straten, in en buiten overheidsgebouwen en ziekenhuizen. Ze voorzagen ook de foyer in het Muziektheater – nu Nationale Ballet en Opera – aan het Waterlooplein van lichtgevende elementen. Het neonplastiek buiten het Holland Casino in Zandvoort is ook van hun hand.

Het boek, dat werd geschreven door Piet Augustijn en Dr Lloyd W. Benjamin III, werd gepresenteerd tijdens de opening van de overzichtstentoonstelling in Museum Jan van der Togt in Amstelveen. Het boek is zeer de moeite waard om het werk van dit uitzonderlijke echtpaar te ontdekken, de tentoonstelling is de moeite waard om voor om te rijden. Het boek is bovendien mooi en duidelijk vormgegeven. Het boek geeft een goed tijdsbeeld. Het geeft, als een archief, een beeld van afgebakende tijdvakken van hun artistieke leven, inclusief een archief wat ze in die tijd hebben gemaakt en welke exposities er toen waren. Bovendien is het laatste deel van het boek een verzameling van krantenknipsels over het echtpaar.

‘Ruimtelijk spel der beweging’

Foto van Frank en Marja de Boer Lichtveld in hun atelier in Ouderkerk aan de Amstel (1967) (foto Albert Duin)

Theatermaker, musicus en schrijver Lodewijk de Boer – broer van Frans – beschreef hun werk aldus: “De werken van Frans en Marja de Boer Lichtveld zijn signalen van een allang begonnen toekomst, eigentijdse bijdragen aan het landschap van nu en ruimtelijk spel der beweging.” Ze bezochten in de jaren zestig van de vorige eeuw het Instituut voor Kunstnijverheids Onderwijs, de voorloper van de huidige Rietveldacademie in Amsterdam. Ze waren toen al verliefd en trouwden vrij snel nadat ze waren gaan samenwonen. Aanvankelijk werkten ze als individuele kunstenaars. Leermeesters van Frans de Boer Lichtveld waren Wessel Couzijn en Shinkichi Tajiri. Hij maakte staalplastieken, waar hij onder meer auto-uitlaten, zuigers, kleppen, fietskettingen, klinknagels en betonijzer voor gebruikte.

Space-units

V Marja de Boer Lichtveld: Operation Venus (1969) (foto Peter Hoeks)

Frank en Marja de Boer Lichtveld: sculptuur, te zien in Museum Jan van der Togt, Amstelveen

Later ging Frans de Boer  Lichtveld experimenteren met nieuwe materialen, zoals perspex, plastic, polyester, verschroomd staal en aluminium. Uit zijn handen kwamen kinetische hangende en staande ruimte-indicatoren, space-units en space-objecten. In 1965 was er bij de gerenommeerde galerie van Herman Krikhaar in Amsterdam een expositie met space-objecten van Frans en gouaches, collages en textiele werken van Marja. Haar werk werd door sommige recensenten bestempeld als ‘erotisch’, maar ze sprak zelf liever van ‘vrouwelijk’. Kunstcriticus Hans Redeker schreef in het Algemeen Handelsblad: “De inventiviteit van Marja is intiemer lichamelijk en tegelijk speelser. Vooral haar spel met bewegende poppe-oogjes behoorde al op de ‘Kinetische Objectenshow’, waar ook haar man excelleerde, tot de aardigste bijdragen”.

Hans en Grietje

Beeld van Frank en Marja de Boer Lichtveld: Schakelobject 4 (1975), Amstelveen (foto Marja de Boer Lichtveld)

Beeld van Frank en Marja de Boer Lichtveld: Twee Elementen (1990), gekleurde staalsculpturen, in de wijk Molenland, Mijdrecht (foto Marja de Boer Lichtveld)

Ze betrokken beiden een voormalig schoolgebouw in Ouderkerk aan de Amstel, waar zij een atelier deelden. Ze gingen hecht samenwerken en werden een onlosmakelijk kunstenaarsduo. Eigenlijk begon die symbiose al vanaf hun eerste ontmoeting in het Amsterdamse café Hans & Grietje; Marja zat toen nog in het laatste jaar van de Academie, Frans was beginnend beeldhouwer. Hun vroege werk werden gedomineerd door spiralen en cirkels, later kwamen de maan en sterren vaak terug. Piet Augustijn, de auteur van het boek, schrijft dat het mathematische en beredeneerde veelal afkomstig was van Marja, het barokke en intuïtieve van Frans. Ze vonden dat monumentale kunst geïntegreerd diende te worden in de architectuur in de leefomgeving, zodat iedereen in aanraking kwam met kunst die – bewust of onbewust – kon worden ervaren en ondergaan. De vaak meters grote beelden in de buitenlucht zijn indrukwekkend, zoals de zogeheten Schakelobjecten die sinds 1975 in Amstelveen staan.

Licht en reflectie

Frank en Marja de Boer Lichtveld: Zeppelin (1988), drie lichtsculpturen in het atrium van het Academisch Ziekenhuis Groningen (foto John Stoel)

De combinatie van licht en reflectie is in hun werk een terugkerend thema. Nadat de bar in het Muziektheater in 1984 was gemaakt, zei Frans de Boer Lichtveld in Het Parool: “Onze kunst is een lust voor het oog en heeft bovendien een duidelijke functie. We proberen door licht en kleur een andere dimensie aan een gebouw te geven. Anderen gebruiken licht functioneel, wij maken er kunst van.” Veel van hun werken lijken lichtgewicht. Zoals de gigantische zwevende objecten in de patio van het Academisch Ziekenhuis in Groningen. Dit zijn niet alleen lichtsculpturen, ik kan me voorstellen dat deze opwekkende sculpturen een glimlach om de mond van patiënten tovert.

Zonder kunstgelul

Frank en Marja de Boer Lichtveld: hoek van Rijksgebouwendienst, Groningen (1984) Een beeld van 45 jaar samen werken

Een terugkerend thema – naast lijnen, kleuren, vlakken en licht – is een (gesuggereerde) beweging. Het lijkt of veel van hun beelden vliegen of zweven. In 45 jaar voltooiden zij samen circa tachtig grote opdrachten en ook veel vrij werk. Het boek belicht hun werk met verhalen zonder dikdoenerij, zonder kunstgelul. Maar wel met meer dan 240 foto’s. Het boek geeft een beeld van twee hardwerkende, aardige mensen. Het is kenmerkend dat Marja de Boer Lichtveld in haar speech tijdens de opening van de expositie in Museum Jan van der Togt zei dat haar man het ontstaan van hun beelden vaak ‘knutselen’ noemde. Hun atelier noemde hij ‘de keuken’.

Subliem ingericht

Frans en Marja de Boer Lichtveld: Verborgen Tuin (1964), hangend ijzersculptuur met schaduw, zoals het te zien is in Museum Jan van der Togt Amstelveen

De expositie geeft een volledig beeld van hun werk. Zowel van hun gezamenlijk oeuvre als van vroege werken toen ze nog als onafhankelijk kunstenaars opereerden. Frans de Boer Lichtveld overleed in 2016. Hij wilde bij leven nooit een omvangrijke overzichtstentoonstelling. Dat zou maar afleiden van het werk waar ze op dat moment mee bezig waren. De Amstelveense beeldhouwer Jan Verschoor, tot enkele jaren geleden directeur van Museum Jan van der Togt, richtte de expositie subliem in. Een mooi detail is dat het hangende object Verborgen tuin een haarscherpe scaduw werpt op de witte achterwand. Er hangen en staan ruim tachtig werken, waaronder sculpturen, gouaches en reliëfs. Van collages en kinetische objecten uit de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw tot ontwerpen van roestvrijstalen beelden en kleurrijke sculpturen. Ik kon het niet nalaten een selfie te maken in een spiegelreliëf. In het museum wordt ook een nieuwe documentaire te zien die Anita Mizrahi naar aanleiding van het boek en de expositie maakte. Zie: https://www.youtube.com/watch?v=wSXwZW3e1ZA

Frans en Marja de Boer Lichtveld: selfie van Anne-Rose in een Spiegelrefliëf met diagonaaldeling (1976), te zien in Museum Jan van der Togt Amstelveen

De expositie is tot en met 7 oktober 2018 in Museum Jan van der Togt (Dorpsstraat 50, Amstelveen). Open di t/m zo van 11 tot 17 uur. Inlichtingen: www.jvdtogt.nl. Het boek Frans & Marja de Boer Lichtveld – Een beeld van 45 jaar samen werken is een uitgave van Waanders De Kunst (ISBN 978 94 6263 025 3): www.waandersdekunst.nl. Zie voor een portfolio van het werk van Frans en Marja de Boer Lichtveld: www.deboerlichtveld.nl