De Mooiste stad, vormgegeven door Kossmanndejong

De Mooiste Stad – Amsterdam door de ogen van Eberhard van der Laan. Zo heet de expositie die vanaf medio juni tot en met 4 november 2018 gratis te bezoeken is in het Amsterdam Museum. Eberhard van der Laan hield van zijn stad en wij hielden en houden van hem. Onze betreurde burgervader was, net als Rembrandt, geboren in Leiden en hij overleed op 5 oktober 2017. Een van de laatste dingen die hij in Amsterdam deed, was het samenstellen van de expositie De Mooiste Stad – Amsterdam door de ogen van Eberhard van der Laan. De foto, die ik boven dit bericht heb geplaatst, maakt overigens geen deel uit van de expositie. Die is gemaakt door fotografe Liselore Kamping, toen ik Eberhard van der Laan in 2011 interviewde voor de Uitkrant. Volgens mij een van de beste en meest ontspannen foto’s die ooit van hem is gemaakt. Eberhard zit midden in zijn Amsterdam, in zijn wereldbol.

Allegorie op de uitbreiding van Amsterdam, Nicolaes Pietersz Berchem, ca. 1663 (Collectie Amsterdam Museum)

In de geest van Eberhard

Historie en heden, wonen en werken, de groei van de stad en het toerisme, het verkeer en de toenemende drukte. Deze onderwerpen komen aan bod in deze tentoonstelling, die zonder drempels of entreegeld te bezoeken is. De expositie in de openbare galerij belicht Amsterdam van 1544 tot 2017. Er hangen portretten van stadsvernieuwers Willem Treub, Monne de Miranda, zijn grote leermeester Jan Schaefer en stadsarchitecte Jakoba Mulder (1900-1988). Er hangen kostbare schilderijen, zoals hoe Breitner het dempen van de Warmoesgracht – nu de Raadhuisstraat – neerzette aan het einde van de negentiende eeuw. Er hangt het buitengewoon wulpse schilderij Allegorie op de uitbreiding van Amsterdam dat Nicolaes Pietersz Berchem rond 1663 maakte. Maar in een vitrine ligt ook een stukje glasvezelkabel, die Amsterdam digitaal voor iedereen bereikbaar maakte.

Amsterdam die drukke stad

File van auto’s op het Stationseiland in juli 1926 (Internationaal Persfoto Bureau N.V., collectie Stadsarchief Amsterdam)

Er staat ook een ouderwetse parkeermeter, waar guldens en kwartjes in moesten, waarna je die met een draaiknop doorduwde. Ik herinner me dat ik, op advies van oer-Amsterdammer Tanni Ehrlich, altijd een gulden in mijn auto had met een stevig stuk plakband eraan. Zo kon je dit type parkeermeter voor de gek houden: blijven doordraaien en daarna de gulden aan het plakband terugtrekken. Er is een schilderij van de eerste wolkenkrabber op het Victoriaplein, een foto van een steegje in Amsterdam waar heel veel fietsen geparkeerd staan en waar een bordje hangt: ‘Streng verboden fietsen te plaatsen’. Eberhard van de Laan zei ooit: “Wij hebben met z’n allen een enorm probleem: dat we in zo ongeveer de mooiste en fijnste stad van de wereld wonen. Steeds meer mensen willen in Amsterdam wonen en werken en de afgelopen jaren is Amsterdam razendsnel gegroeid. Meer werk, meer bewoners, meer toeristen, meer nieuwbouw. Maar ook: meer drukte op straat, meer overlast en een oververhitte huizenmarkt.”

Groei en bloei

In de expositie wordt vermeld dat in Amsterdam van 2014 tot 2016 zeventigduizend meer mensen in Amsterdam kwamen wonen. Dat is net zo veel als alle inwoners van Assen. Benadrukt wordt dat de grachtengordel nooit gegraven was als er in het begin van de zeventiende eeuw niet een groot tekort aan woonruimte was. En ook dat het Concertgebouw en het Vondelpark er nooit gekomen waren zonder de economische bloei in de negentiende eeuw. Een ereplek midden in de expositie is de voorstudie van het standbeeld van wethouder Floor Wibaut, die het Amsterdamse idioom verrijkte met de uitspraak: “Wie bouwt? Wibaut!” Beeldhouwer Han Wezelaar portretteerde Floor Wibaut in de jaren zestig deemoedig met zijn hoed in de hand; het staat meer dan levensgroot op het Rijnspoorplein bij de Weesperpoortbrug in de Weesperstraat. Aan het begin van de expositie – of aan het eind; het ligt eraan van welke kant je komt – blikt Goliath neer op de expositie. Precies op de plek, waar dit beeld al jaren staat.

Eberhard van der laan als ‘Damsko strijder’, paneel door Kamp Seedorf straatkunstenaarscollectief 2017 (collectie Amsterdam Museum)

“Snertkerels”

Een van de meest Eberhardste aspecten van de expositie is een brief van een boze Amsterdammer. Hij schreef in juli 1932 “aan de snertkerels van den gemeenteraat van Amsterdam” dat hij zich ergerde aan het getreuzel van de gemeenteraad wat betreft het opknappen van het Frederiksplein. Ik citeer letterlijk: “Moeten we nog langer zitten met die schutting staainderweg op het Frederiksplein, wat het mooiste plein van de stad kan worden? Donder die schutting weg […] Er is nog niet een van de snertkerels die een smoel hep opengedaan over dat monster”. De brief is ondertekend: “En nu voortgemaakt ermee, een stadgenoot”. Het is alsof je Eberhard van der Laan zelf hoort praten. Gemeenteraad, wanneer komt er een nieuwe burgemeester? Voortgemaakt ermee! Wie het ook wordt, hij of zij heeft – om het in het Engels te formuleren – ‘a hard act to follow’.

De Mooiste Stad – Amsterdam door de ogen van Eberhard van der Laan in de gratis toegankelijke galerij is dagelijks geopend tussen 10 en 17 uur. Zie: www.amsterdammuseum.nl en zie de Straten van Amsterdam op AT5 over deze expositie:  http://www.at5.nl/gemist/tv/272/26784/-